ازجمله علل بحران کم‌آبی در استان نبود طرح جامع استانی جهت مدیریت بحران کم‌آبی، افزایش تعداد روزهای گرم سال طی پنجاه سال گذشته، کاهش رطوبت هوای استان که منجر به کاهش بارندگی‌ها یا وقوع بارندگی‌های سیل‌آسای زودگذر می‌شود و عدم توانایی در مهار روان آب‌ها هست.
به گزارش خبرگزاری علمی و فناوری از فارس، وضعیت موجود استان درزمینه نزول بارش‌های سالیانه نشان می‌دهد که طی پنجاه سال گذشته تعداد روزهای گرم سال افزایش و تعداد روزهای بارشی کاهش داشته است. به‌طوری‌که میزان رطوبت هوا و روزهای با حداقل بارندگی نیز کاهش یافته است. گاهی همین مقدار بارندگی به‌صورت بارش‌های سیل‌آسا بوده و موجب وقوع سیلاب گردیده و از حوزه آبریز استان خارج می‌شود که این امر نیز خود با گذشت زمان موجب افزایش بحران کم‌آبی گردیده است. در این خصوص مصاحبه‌ای با حسین پناهی، جانشین سازمان علمی پژوهشی و فناوری استان فارس و دبیر کل خانه نخبگان بسیج علمی-پژوهشی و فناوری فارس، داشته‌ایم.
ایشان در خصوص شرایط موجود و دلایل آن گفت:
ازجمله علل بحران کم‌آبی در استان نبود طرح جامع استانی جهت مدیریت بحران کم‌آبی، افزایش تعداد روزهای گرم سال طی پنجاهه سال گذشته، کاهش رطوبت هوای استان که منجر به کاهش بارندگی‌ها یا وقوع بارندگی‌های سیل‌آسای زودگذر می‌شود و عدم توانایی در مهار روان آب‌ها هست؛ که ضرورت دارد تمامی دستگاه‌های ذی‌ربط به‌منظور مقابله با عواقب ناشی از کم‌آبی و مدیریت ناصحیح منابع آبی موجود چاره‌اندیشی نمایند؛ و باید گفت قرائن و شواهد نشان می‌دهد که موضوع کم‌آبی منحصر به استان ما نیست بلکه خیلی از نقاط کشور و حتی سایر کشورها را در برگرفته و رو به افزایش هست تا حدی که در برخی از مناطق تدریجاً موضوع کم‌آبی به یک مسئله سیاسی و چالش منطقه‌ای (توأم با تهدید) تبدیل‌شده است؛ و فلسفه تشکیل این گروه اندیشه ورزی نیز به همین دلیل (تهدیدات و عواقب سوء مرتبط با موضوع) هست تا قبل از وقوع حوادث ناگوار راهکارهای مدیریت این بحران احصاء و اجرایی گردد.
وی در خصوص مهم‌ترین دلایل بروز بحران کم‌آبی به این موارد اشاره کرد:
1. به دلیل رشد جمعیت و صنعتی شدن و گسترش شهرنشینی و بالا رفتن سطح زندگی مردم، مصرف مواد غذایی و فرآورده‌های کشاورزی افزایش‌یافته است که منجر به وسعت اراضی کشت آبی شده است که باعث محدودیت و کمبود جدی در منابع آب‌وخاک موجود است.
2. نظام کلی مالکی موجود در برخی از منابع آبی شهرستان‌ها و خصوصاً چاه‌های کشاورزی باوجود عدم سکونت مالک در حوزه آبیی مربوطه و همچنین عدم تمایل به کارهای کشاورزی یا نداشتن تجربه و سابقه در امر کشاورزی باعث حضور پررنگ اجاره کارهای غیربومی شده و که صرفاً هدف آن کسب درآمد از منابع آب‌وخاک محدود است.
3. صدور مجوزهای کف شکنی و ادامه پیشکار در منابع آبی (به‌خصوص قنوات) که سالیانه توأم با خشک‌سالی‌های منطقه‌ای است،، گامی است تدریجی جهت بایر شدن اراضی و خشک شدن منابع آبی.
4. وجود خطوط انتقال آب و شبکه‌های توزیع آب کشاورزی فرسوده یا سنتی که تلفات بالای آبی را دارد به‌طوری‌که تلفات آبیاریی 35.15 درصد گزارش شده است. وجود آب فراوان در برخی از چاه‌های کشاورزی و عدم آگاهی کافی مالکین باعث هدر رفت شدید آب در کانال‌های آبیاری خاکی می‌گردد.
5. وجود چاه‌های کشاورزی بدون کنتورهای حجمی و هوشمند؛ با توجه به این‌که تعدادی از چاه‌های کشاورزی در شهرستان‌ها بدونن پروانه و مجوز هستند و چاه‌های مجوز دار هم اغلب بیش از میزان تعیین‌شده در پروانه آن‌ها آب برداشت می‌کنند.
6. برداشت آب بدون رعایت الگوی برداشت در پروانه چاه کشاورزان بدون رعایت مقررات قانون توزیع عادلانه آب مبادرت به حفرر غیرمجاز، تعمیق غیرمجاز، اضافه کشت، اضافه برداشت، رعایت نکردن مفاد پروانه و همچنین بهره‌برداری غیراصولی از منابع آب می‌کنند که این عمل آن‌ها علاوه بر افت سطح آب زیرزمینی و کاهش حجم آبخوان در منطقه، ضرر و زیان جبران‌ناپذیری بر منافع عمومی و ملی وارد می‌کند.
7. کاشت گیاهان با مصرف بالای آب مثل گیاهان جالیزی در برخی شهرستان‌ها از اساسی‌ترین علت مصرف آب هست.
8. چند کشتی اراضی و نظام خرده مالکی شدید حاکم بر برخی منابع آبی (به‌طوری‌که اکثر کشاورزان استان به طور متوسط دارایی کمتر از یک و نیم هکتار زمین کشاورزی هستند درحالی‌که در قوانین کشوری و منابع در دسترس کمتر از پنج هکتار زمین جزو خرده مالکی تلقی می‌شود)، خرده مالکان در این استان از سطح زندگی متوسط و پایینی برخوردارند قدرت سرمایه‌گذاری ندارند و علیرغم تمام این مشکلات عمده‌ترین و بیشترین بخش تولید محصولات کشاورزی را با مصرف بیشترین میزان از منابع آبی به خود اختصاص داده‌اند.
9. مهاجرت بی‌رویه به روستاهای بزرگ‌تر یا شهرها به دلیل به‌صرفه نبودن کشاورزی و هزینه‌های بالای آن و جاذبه‌های زندگیی شهرنشینی دیگر حاضر به ادامه مسیر پدران خود نیستند به همین دلیل یا به شهرها کوچ کرده یا با تغییر کاربری زمین می‌پردازند. از طرفی با توجه به این‌که بسیاری از روستاهای ما مشکل کمبود آب دارند سیل مهاجرت از این روستاها به شهرهای مرکزی در حال روی دادن است.
ایشان در خصوص نظریه نهایی کارگروه کشاورزی خانه نخبگان بسیج علمی پژوهشی و فناوری فارس فرمودند:
طبق ارائه مهندسی آماری دقیق از منابع استانی و تائید سازمان هواشناسی کاهش بارندگی‌ها و وجود خشکسالی در استان کاملاًً مشهود است و اذعان می‌شود با توجه به کسری دویست میلیون مترمکعبی آب استان وقوع تنش و بحران آبی در آینده نزدیک محتمل است که ازجمله پیامدهای آن نشست‌های زمین در دشت منطقه، شور شدن آب چاه¬ها، خشک شدن قنوات و خالی از سکنه شدن روستاها و درنتیجه افزایش جمعیت مهاجر به شهر و تبعات حاشیه‌نشینی افزایش بیکاری و معضلات امنیتی ناشی از خالی شدن روستاها است. باوجوداین پیامدهای وحشتناک لزوم پیش‌بینی طرح‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت بلندمدت برای تأمین آب استان از ضروریات اولیه مدیران اجرایی استان است.
برای استفاده از آب‌های موجود لازم است توجه مضاعفی به مسئله آب و حفظ منابع آبی موجود که اساسی‌ترین رکن جهت نیل بهه توسعه که جزو مهم‌ترین مؤلفه‌های تحقق اقتصاد مقاومتی در استان نیز هست با تکیه بر توان داخلی و منابع موجود صورت پذیرد.
با توجه به حجم محدود منابع مالی در حوزه آب، تحقق امر بهینه‌سازی الگوی مصرف مستلزم فرهنگ‌سازی درست در بین کشاورزان وو آحاد مردم جامعه است چرا که بهترین محافظ آب، مصرف کنندگان آن هستند؛ که اگر خطر از دست رفتن ذخایر آبی توسط خود آن‌ها احساس شود به فکر استفاده بهینه از منابع آبی خواهند بود کما این که در بعضی از مناطق چاه‌های کشاورزی خودشان به‌صورت مستقل و بدون حمایت مالی دولت، به‌منظور حفظ و جلوگیری از هدر رفتن آب در طول مسیر آبیاری مسیرهای انتقال آب را لوله‌گذاری می‌کنند؛ که این خود الگوی موفقی است برای سایر کشاورزان. لذا فرهنگ‌سازی بهینه مصرف کردن منابع آبی مهم‌ترین برنامه کوتاه‌مدت در بخش حفظ ذخایر آبی موجود هست و نیز با فرهنگ‌سازی مناسب تغییر الگوی کشت به منظور جایگزینی کشت محصولات که مصرف آب کمتری نیاز دارند با محصولات پرمصرف آب باعث کنترل و کاهش سطح مصرف منابع آبی و افزایش سطح درآمدی کشاورزان به‌خصوص روستائیان و ترغیب آنان به حفظ هرچه بیشتر منابع آبی موجود و جلوگیری از کوچ به مناطق حاشیه‌نشینی شهرهای می‌شود. تا حدی که اگر درآمد بخش کشاورزی بهبود یابد جوانان نیز دوباره به روستاها بازگشته و بافت جمعیتی روستاها تغییر خواهد کرد.
و همین‌طور برای انجام کار فرهنگ‌سازی باید سراغ دانش آموزان رفت و کار را از مدارس آغاز کرد، چرا که دانش آموزان سفیران آب درر جامعه برای اطلاع‌رسانی هستند و باید آموزه‌های آب را به‌صورت فرهنگ در جامعه نهادینه کنند. آشنا کردن آنان با آب و استفاده درست از آن در همان مقاطع ابتدایی مهم و ضروری است. اگر بتوانیم باور آن‌ها را تغییر دهیم آن‌ها این بحث را به نسل آینده نیز منتقل می‌کنند.
مقایسه وضعیت علمی کشور در دوران پهلوی و پس از انقلاب+جدول
