اگر روحیه جهاد و شهادت گسترش یابد گرایش به شرق و غرب رخت برخواهد بست .
همان‌گونه که «وطن‌امروز» در شماره دیروز نسبت به «برکناری عنقریب ولیعهد
سعودی» پیش‌آگهی داده بود آخرین حرکت کودتای سیاسی صدامک در حجاز محقق شد و
حالا پسر 31 ساله بی‌تجربه اما جسور سلمان بن عبدالعزیز تنها به اندازه یک
تلنگر به مترسک پادشاهی پدرش با تاج و تخت فاصله دارد. بن‌سلمان که تا 2
شب پیش نایب ولیعهد سعودی بود با برکناری قابل پیش‌بینی ولیعهد سلب اختیار
شده، یک «ولی» بزرگ را از سر راه ولیعهدی و پادشاهی عنقریبش برداشت.
خبرگزاری رسمی عربستان (واس) صبح دیروز گزارش داد طبق حکم سلمان پادشاه
سعودی، محمد بن‌نایف از سمت خود به عنوان وزیر کشور برکنار و عبدالعزیز
بن‌سعود بن‌نایف به این مقام منصوب شده است. خبرگزاری رسمی عربستان برای
توجیه این ماجرا مدعی شد 31 نفر از 34 عضو کمیته بیعت، محمد بن سلمان را
به عنوان ولیعهد تعیین کردند! محمد بن سلمان که 31 سال دارد، تا پیش از این
سمت‌های نایب ولیعهد، نایب دوم نخست‌وزیر و وزیر دفاع را در کابینه سعودی
در اختیار داشت. در ساختار سیاسی عربستان سعودی، سمت نخست‌وزیر نیز متعلق
به پادشاه است و معمولا ولیعهد در مقام نایب اول نخست‌وزیر ریاست دولت را
برعهده دارد. به این ترتیب، محمد بن سلمان همزمان به سمت نایب اول
نخست‌وزیر هم منصوب شده و سمت وزارت دفاع را نیز حفظ کرده است. وی با آغاز
سلطنت پدرش به سمت وزیر دفاع منصوب شده و به عنوان جوان‌ترین وزیر دفاع در
جهان شهرت یافته بود. این دومین بار است که ملک سلمان ولیعهد عربستان را
تغییر می‌دهد. در ماه آوریل سال 2015 و چند ماه پس از آغاز سلطنت خود، وی
امیر محمد بن‌نایف را به جای مقرن بن‌عبدالعزیز، برادر ناتنی خود به
ولیعهدی انتخاب کرد. تا پیش از این یعنی طی 85 سال گذشته، فرزندان
عبدالعزیز آل‌سعود، بنیانگذار پادشاهی سعودی، به عنوان ولیعهد انتخاب شده و
پس از برادران خود به سلطنت رسیده بودند. محمد بن‌نایف نخستین فرد از نسل
سوم خاندان سعودی بود که انتظار می‌رفت به سلطنت سعودی برسد. در حال حاضر،
محمد بن‌سلمان نه‌تنها نخستین فرد از نسل سوم خاندان سلطنتی سعودی بلکه
نخستین فرزند یک پادشاه این کشور است که هنگام سلطنت پدر خود به مقام
ولیعهدی منصوب شده و قرار است جانشین پدر شود. همچنین بن‌سلمان به عنوان
نایب اول نخست‌وزیر، ریاست عملی هیات دولت را نیز در دست گرفته است. در
روزهای اخیر، برخی منابع خبری منطقه از احتمال بروز تحولاتی در رده‌های
عالی حکومتی عربستان خبر داده بودند. به گفته آنان، بن‌نایف، ولیعهد سابق
به‌تدریج نفوذ خود در تشکیلات حکومتی را از دست داده بود درحالی که قدرت
بن‌سلمان افزایش می‌یافت. بویژه حضور نظامی عربستان در یمن و اتخاذ سیاست
منطقه‌ای تهاجمی‌تر و چالش‌جویانه‌تر این کشور به نشانه‌ای از قدرت محمد
بن‌سلمان و «تیم جدید او» در تشکیلات حکومتی سعودی تعبیر می‌شد.
او عملا شاه بلامنازع عربستان خواهد بود اگرچه احتمالا تا زمان مرگ پدرش
پشت‌سر سلمان بیمار خواهد ایستاد و از این مترسک به عنوان پوششی برای
مشروعیت بخشیدن به جایگاه متزلزل خود و یک ماشین امضا در جهت تحکیم قدرتش
بهره خواهد برد. البته این نخستین‌بار نیست که در رژیم سعودی قدرت از پدر
به پسر به ارث می‌رسد چنانکه در دهه 1950، سعود قدرت را از پدرش عبدالعزیز
بن عبدالرحمان آل‌سعود بنیانگذار این رژیم دست نشانده انگلیسی در ریاض به
ارث برده بود. حتی واس، خبرگزاری رسمی عربستان نیز در لابه‌لای بیان رسمی
خود اعتراف کرده این یک بدعت‌گذاری جدید در کشور محسوب می‌شود. بر این اساس
دستور پادشاه بند «ب» ماده 5 اساسنامه حکومتی عربستان را تعدیل کرده است.
ماده پنجم سنت سلطنتی خاندان سعودی دارای 5 بند است که بند «ب» آن تاکید
دارد منصب پادشاهی تا پیش از فوت تمام فرزندان پسر عبدالعزیز از برادر
بزرگ‌تر به برادر کوچک‌تر به ارث می‌رسد.
بیعت با ولیعهد جدید
به درخواست ملک سلمان، چهارشنبه‌شب بعد از نماز تراویح با ولیعهد جدید در
مکه مکرمه بیعت شد. محمد بن نایف نیز چند ساعت پس از کنار گذاشته شدنش، با
محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد در کاخ صفا در مکه بیعت و برای او آرزوی
موفقیت کرد. مدتی پس از بیعت بن‌نایف، خبرگزاری رسمی عربستان ویدئویی را از
این صحنه منتشر کرد.
حبس خانگی بن‌نایف
یوسف عمران، فعال سیاسی بحرینی در صفحه کاربری خود در فیسبوک نوشت که علیه
محمد بن‌نایف کودتا شده است و وی پس از برکناری‌اش از ولیعهدی و جایگزینی
بن‌سلمان، در حبس خانگی به‌سر می‌برد. عمران این تغییرات را تأکید بر
وراثتی شدن قدرت از پدر به پسر به جای از برادر به برادر در عربستان دانست.
عمران در ادامه نوشت: «فاجعه‌ها بر سر کشورهای خلیج‌فارس فرود می‌آید و
ترس از تصمیم‌هایی که محمد بن سلمان اتخاذ می‌کند در حالی که وی تحت تأثیر
مواد مخدر است، وجود دارد». وی تصریح کرد که بن‌سلمان معتاد است و ویدئویی
در فرانسه در این زمینه شاهد این ماجراست.
سناریویی پیش‌بینی‌شده
در حالی که بسیاری از رسانه‌های سعودی وقوع دودستگی‌ها در داخل خاندان
حاکم در عربستان را تکذیب می‌کنند، عبدالملک الحوثی 3 ماه پیش اتفاق دیروز
در داخل کاخ عربستان سعودی را پیش‌بینی کرده بود. رهبر جنبش انصارالله یمن
در سخنرانی خود در ۲۶ مارس گذشته در دومین سالگرد پایداری در مقابل ائتلاف
متجاوز، گفته بود که محمد بن سلمان از این تجاوز به عنوان پله‌ای جهت
رسیدن به اهداف و دستاوردهای شخصی خود استفاده کرده تا در نهایت، با تک‌روی
قدرت را در دست بگیرد. وی همچنین در سخنرانی خود به تلاش محمد بن سلمان
برای به حاشیه راندن محمد بن نایف اشاره و بر آشکار بودن این مساله و وجود
شواهد بسیار برای آن تاکید کرد. یک فعال معروف عربستانی دیگر نیز در
شبکه‌های اجتماعی، مطلب 2 سال قبل خود را درباره پیش‌بینی برکناری ولیعهد
بازنشر کرد. این فعال عربستانی که با نام «کشکول» در شبکه‌های اجتماعی
فعالیت دارد، در 9 مه 2015 در توئیتر خود، برکناری محمد بن‌نایف از ولیعهدی
را پیش‌بینی کرده بود.
خشم شاهزاده‌ها از برکناری بن‌نایف
اگرچه در نظام سیاسی عربستان سعودی پادشاه به عنوان «ولی امر» از اختیارات
و قدرت قابل توجهی برخوردار است اما معمولا نظر بر این بود که قدرت او
محدود به تایید و پذیرش از سوی اعضای ارشد خاندان سلطنتی است. بویژه گفته
می‌شد که ترتیبات وراثت سلطنت باید مورد تایید اعضای خاندان سلطنتی باشد.
از این‌رو انتظار می‌رود این اقدام ملک سلمان که در راستای تمرکز و تثبیت
قدرت در خانواده خود صورت می‌گیرد، خشم شاهزاده‌های سعودی را برانگیزد. در
همین راستا، شماری از محافل سیاسی معتقدند که خاندان حاکم بر عربستان ممکن
است دچار برخی از ناآرامی‌ها شود بویژه اینکه کنار گذاشته شدن محمد بن‌نایف
و انتخاب فرزند ملک سلمان، مورد تایید دیگر شاهزاده‌ها نیست. برخی دیگر
نیز می‌گویند تصمیم ملک سلمان یا همان برکناری بن‌نایف قابل پیش‌بینی بود
اما آنچه غیرمنتظره بود سرعت این تصمیم‌گیری بود و اینکه برخی نیز خلع
بن‌نایف را نارضایتی وی از روند تحولات با قطر دانسته‌اند.
زلزله سیاسی منتهی به هرج و مرج
در این 3 سال و نیمی که از قدرت گرفتن بن سلمان می‌گذرد، اختلاف دیدگاهی
اساسی میان روزنامه‌نگاران و تحلیلگران برجسته غربی درباره او وجود داشته
است. در حالی که رسانهها به طمع پول او را «همه‌کاره» یا «پسر تغییرات»
خوانده‌اند اما سعودی‌شناسان بزرگی مثل سایمون هندرسون نیز همانند رهبر
معظم انقلاب او را تنها یک جوان بی‌تجربه دانسته‌اند. طبق برآوردهای
شاخص‌ترین تحلیلگران غربی جهان عرب در اندیشکده واشنگتن، تغییرات مدرن
ظاهرا جدی اما کودکانه بن سلمان که در نهایت به دنبال حذف الگیارشی
قبیله‌ای آل‌سعود به نفع دیکتاتوری متمرکز فردی شخص خودش است ثبات سرزمینی
را که تا امروز هنوز کمابیش بر یک نظام قبیله‌ای سنتی استوار بوده است از
بین خواهد برد. با محدود شدن رژیم آل‌سعود به آل‌سلمان، اعضای ناراضی و
پرشمار خاندان حاکم و وهابیون افراطی جنگ قدرتی را که در رأس هرم به
دیکتاتور مدرن و جوان باخته‌اند به قاعده جامعه بشدت سنتی عربستان خواهند
کشاند و این گسل‌های فروپاشی جغرافیایی و اجتماعی این کشور را فعال خواهد
کرد. بدین ترتیب زلزله سیاسی صدامک در حجاز به سوی هرج و مرج سوق پیدا
خواهد کرد. همان‌طور که مشاور اردوغان نیز اخیرا طعنه زده بود، عربستان
آبستن یک انقلاب است که نتیجه آن قطع تنها سر به جا مانده از نظام
دست‌نشانده عشیره‌ای سعودی خواهد بود.
وزیر کشور جدید عربستان کیست؟
عبدالعزیز بن‌سعود بن‌نایف بن‌عبدالعزیز آل‌سعود که روز گذشته به‌موجب حکم
ملک سلمان وزیر کشور جدید عربستان شد، متولد سال 1983 میلادی و 34 ساله
است. او کوچک‌ترین وزیر کشور در تاریخ عربستان است. وی متاهل و دارای 4
فرزند به نام‌های نایف، احمد، سعود و محمد است. شاهزاده عبدالعزیز
فارغ‌التحصیل رشته حقوق در دانشگاه الملک سعود است. این شاهزاده سعودی
سال‌ها در بخش خصوصی فعالیت کرد و سلمان بن عبدالعزیز بعد از رسیدن به
حکومت در آغاز سال 2015 میلادی، او را به سمت مشاور دربار منصوب کرد.
شاهزاده عبدالعزیز 6 ماه در اداره سیاسی دربار کار کرد و سپس کار خود را به
عنوان مشاور در دفتر محمد بن سلمان وزیر دفاع این کشور آغاز کرد. وی در
ماه مه سال گذشته میلادی کار خود را به عنوان مشاور وزیر کشور آغاز کرد.
عبدالعزیز بن‌سعود که برادرزاده بن‌نایف، ولیعهد برکنار شده است، زیاد در
رسانهها ظاهر نشده است.
زنجیره تغییرات
شاه همچنین با احکامی زنجیره‌ای که در حقیقت دنباله تغییرات حکومتی هفته
گذشته هستند، نسل جدیدی از شاهزادگان سعودی وفادار به پسرش را برای تحکیم
جایگاه صدامک منصوب کرده است. احمد بن محمد السالم، معاون وزیر کشور در
مرتبه وزیر کشد. دکتر داوود الناصر از سمت خود برکنار و به عنوان مدیرکل
وزارت کشور در مرتبه وزیر برگزیده شد. شاهزاده بندر بن فیصل به سمت معاون
رئیس سازمان اطلاعات با رتبه عالی منصوب شد. سایر انتصاب‌ها به شرح زیر
است: بندر بن خالد بن فیصل به سمت مشاور دیوان پادشاهی با رتبه عالی به سمت
وزیر، شاهزاده عبدالله بن خالد بن سلطان به عنوان مشاور دیوان پادشاهی با
رتبه عالی، ترکی بن محمد بن فهد بن عبدالعزیز مشاور دیوان پادشاهی با سمت
وزیر، عبدالرحمن الربیعان مشاور دیوان پادشاهی در سمت وزیر، فیصل بن
عبدالعزیز بن عبدالله السدیری به سمت مشاور دیوان پادشاهی، سطام بن
عبدالعزیز به عنوان سفیر سعودی در بریتانیا با سمت وزیر، خالد بن بندر بن
سلطان بن عبدالعزیز به عنوان سفیر سعودی در آلمان با سمت عالی، عبدالعزیز
بن ترکی بن فیصل بن عبدالعزیز معاون رئیس شورای اداری هیات عمومی ورزش با
سمت عالی و عبدالعزیز بن فهد بن ترکی بن عبدالعزیز به عنوان معاون امیر
منطقه جوف با رتبه عالی.
همزمان شدن برکناری بن‌نایف از ولایتعهدی عربستان سعودی با اقدام این رژیم به محاصره شدید سیاسی و اقتصادی قطر توجه بسیاری از ناظران را معطوف خود کرده است. در همین راستا، پایگاه مصری فیتو نوشت: با اینکه عربستان سعودی همواره از بیان علت اصلی اختلافاتش با تمیم بن‌‌حمد، امیر قطر طفره رفته است اما هدف اصلی ریاض از انزوای سیاسی این کشور در واقع برای این بود که طرح کودتا در عربستان و عزل بن‌نایف به آرامی و به دور از هرگونه جنجال توسط رسانه‌های قطری انجام شود. سایت مصری افزود، اطلاعات موجود همچنین نشان می‌دهد که حکومت عربستان از هماهنگی بن‌نایف با امیر قطر برای سرنگون کردن محمد بن‌سلمان پسر پادشاه اطلاع داشته است. به گفته ناظران، اختلافات بین قطر و عربستان زمانی بالا گرفت که ریاض اطلاعات موثقی از دخالت قطر در امور داخلی خود با هدف ایجاد درگیری بر سر قدرت بین محمد بن‌نایف و محمد بن‌سلمان و بسیج شدن رسانه‌های قطری در حمایت از بن‌نایف به‌دست آورد. بر این اساس، بن‌نایف و تمیم در بسیاری از امور با هم هماهنگ بودند، بویژه که در رسانه‌های داخلی عربستان اخبار بن‌نایف را منتشر نمی‌کردند و همواره محمد بن‌سلمان در صدر اخبار قرار داشت تا مقدمات لازم برای ولیعهدی و جانشینی پدرش فراهم شود.
