ممنوعیت کار افراد کمتر از 15 سال

به گزارش بیکافارس،مطابق قانون کار، نوجوان فردی است که سن وی بین ۱۵ تا ۱۸ سال باشد؛ بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که افراد زیر ۱۵ سال، از نظر قانون، کودکان یا نوجوانانی محسوب می‌شوند که کار برای آن ها ممنوع است. این ممنوعیت، البته ریشه در مصالح کودکان و نوجوانان و اهمیت این دوره از زندگی برای این گروه سنی دارد. با این حال، معضل کار کودکان در جامعه ما، معضلی ریشه‌دار است و هنوز تا رسیدن به استانداردهای ایده‌آل در این عرصه، فاصله فراوانی داریم. متأسفانه، آمار دقیقی از کودکان یا نوجوانان مشغول به کار وجود ندارد. آخرین آمار رسمی به سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ باز می‌گردد که بر اساس آن، از مجموع ۱۳ میلیون و ۲۵۳ هزار کودک و نوجوان بین رده سنی ۱۰ تا ۱۸ سال، سه میلیون و ۶۰۰ هزار نفر، محروم از تحصیل و یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر، مستقیماً درگیر کار بوده‌اند؛ بنابراین، می‌توان گفت که بر اساس آمارهای ۱۱ سال قبل، حدود ۷/۱۲ درصد کودکان و نوجوانان ایرانی، مشغول به کار بوده‌اند. این آمار، به طور قطع، طی یک دهه گذشته، رشدی قابل توجه  داشته‌است. اوایل اسفندماه سال قبل بود که روزنامه «دنیای اقتصاد» به نقل از دکتر سید محسن طباطبایی مزدآبادی، دبیر انجمن علمی اقتصاد شهری ایران، آمار کودکان و نوجوانان مشغول به کار ایران را، حدود سه تا هفت میلیون نفر اعلام کرد. هرچند این آمار غیر رسمی است، اما نشان دهنده رشد سریع آمار کودکان و نوجوانان کارگر در جامعه ماست. موضوعی که باید به آن توجه جدی داشت و از تبعات ناخوشایندش جلوگیری کرد.

ممنوعیت کار افراد کمتر از ۱۵ سال
فصل سوم از مبحث چهارم قانون کار جمهوری اسلامی ایران به کار نوجوانان اختصاص دارد. طبق ماده ۸۰   قانون کار، به کار گماردن افراد کمتر از ۱۵ سال، ممنوع است. بنابراین، کارفرمایان نمی‌توانند برای تأمین نیروی کار خود، از کودکان و نوجوانان کمتر از ۱۵ سال استفاده کنند. برای این ماده قانونی، ضمانت اجرای نسبتاً سنگینی هم در نظر گرفته شده‌است. کارفرمایان متخلف، طبق بند یک ماده ۱۷۶ قانون کار، به ۲۰۰ تا ۵۰۰ برابر حداقل دستمزد روزانه یک کارگر محکوم می‌شوند. با این حال، به نظر می‌رسد که شکایت ولی کارگر نوجوان کمتر از ۱۵ سال در شوراهای حل اختلاف، از کارفرمای وی، قابل طرح نیست؛ چرا که اصولاً، کار افراد کمتر از ۱۵ سال در قانون ممنوع است. بنابراین، چنین کارگرانی، باید برای احقاق حق خود، از طریق دیگر مراجع ذی‌صلاح قانونی اقدام کنند.
مشاغل ممنوع برای کارگران نوجوان
همان‌طور که اشاره شد، مطابق ماده ۸۰ قانون کار، کارگری که سن وی بین ۱۵ تا ۱۸ سال باشد، کارگر نوجوان نامیده می‌شود. قانون گذار کار این دسته از کارگران را با رعایت شرایط خاصی، مجاز دانسته است. بر اساس مواد ۸۱ تا ۸۴ قانون کار، اولاً، کارگران نوجوان باید در بدو استخدام، از سوی سازمان تأمین اجتماعی، مورد معاینات پزشکی قرار بگیرند و سلامت آن ها تأیید شود؛ ثانیاً، باید معاینات پزشکی برای کارگران نوجوان، سالی یک بار تکرار شود و هر بار، پزشک معتمد سازمان تأمین اجتماعی درباره تناسب کار محول شده به کارگر با وضعیت سلامت وی، اظهار نظر کند؛ ثالثاً، باید ساعات کار روزانه این دسته از افراد، نیم ساعت کمتر از سایر کارگران باشد؛ رابعاً، «ارجاع هر نوع کار اضافی و انجام کار در شب و نیز، ارجاع کارهای سخت و زیان آور و خطرناک و حمل بار با دست بیش از حد مجاز و بدون استفاده از وسایل مکانیکی، برای کارگر نوجوان ممنوع است»؛ خامساً، «در مشاغل و کارهایی که به علت ماهیت آن یا شرایطی که کار در آن انجام می شود، برای سلامتی یا اخلاق کارآموزان و نوجوانان زیان آور است، حداقل سن کار ۱۸ سال تمام خواهد بود؛ تشخیص این امر با وزارت کار و امور اجتماعی است.»در همین زمینه، آیین‌نامه ‌اجرایی ‌تبصره‌های ١ و ٢ ماده‌ واحده «‌قانون ‌تصویب ‌کنوانسیون ‌ممنوعیت ‌و اقدام فوری ‌برای ‌محو بدترین ‌اشکال ‌کار کودک» ‌و توصیه‌نامه ‌مکمل ‌آن، ‌مصوب ١٥/٤/۱۳۸۱ هیئت‌وزیران، ٣٦ نوع شغل را از مصادیق کارهای مضر برای افراد کمتر از ١٨ سال اعلام کرده که ارجاع چنین کارهایی به افراد کمتر از ١٨ سال ممنوع است. برخی از این مشاغل عبارتند از: «۱- کار در معادن اعم از تحت‌الارضی یا سطح‌الارضی و کار در تونل‌ها و راهروها یا میله‌های معدن، ۲ – کار در مخازن سربسته‌، ۳- کار در کارگاه‌های دباغی‌ و روده پاک‌کنی‌، ۴- کار در گنداب‌روها، جمع‌آوری‌، حمل و دفن زباله شهری‌، ۵- سم پاشی باغات و اشجار و مزارع و ضدعفونی اماکن و طویله‌ها و آشیانه‌های مرغ داری‌، ۶- غواصی‌، ۷- کار در ارتفاع بیش از پنج متر از سطح زمین بر روی دکل‌ها، اتاقک‌های متحرک‌، داربست‌ها و اسکلت‌ها، ۸- کارهای ساختمانی‌، ۹- ریخته‌گری فلزات‌، شیشه‌گری‌، حمل و جابه جایی مواد مذاب از کوره‌های مشغول به کار و کار در مجاورت کوره‌های پخت چینی و سفال‌، ۱۰- کار در دام داری‌های صنعتی و کشتارگاه‌ها،۱۱-  کار در غسال خانه و دفن اموات، ۱۲- کار در کوره‌پزخانه‌ها (آجرپزی‌) و ۱۳- کار در نانوایی‌ها».
بیمه تأمین اجتماعی کارگران نوجوان
طبق قانون تأمین اجتماعی، صرف برقراری ارتباط کاری میان کارگر و کارفرما، کارفرما را ملزم به بیمه کردن کارگر می‌کند. بنابراین، کارگران نوجوان، از بدو استخدام، باید تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی قرار بگیرند و تخلف کارفرما در این زمینه، مجازات‌های قانونی را در پی خواهد داشت. با این حال، نکته‌ای که طرح آن لازم و ضروری به نظر می‌رسد، وضعیت بیمه تأمین اجتماعی افراد کمتر از ۱۵ سالی است که به صورت غیرقانونی، به کار گمارده شده‌اند. تصور برخی این است که چنین افرادی، به دلیل منتفی بودن اطلاق عنوان کارگر به آن ها، مطابق ماده ۷۹ قانون کار و مجازاتی که استخدام آن ها برای کارفرما در پی دارد، نمی‌توانند از مزایای بیمه تأمین اجتماعی برخوردار شوند. این تصور، ظاهراً مبتنی بر مستندات قانونی است. قانون تأمین اجتماعی در اوایل دهه ۱۳۵۰ (هـ.ش) تصویب شد و قانون کار، در سال ۱۳۶۹، از تصویب مجمع تشخیص مصلحت نظام گذشت. بنابراین، به نظر می‌رسد که قانون جدید، باید قانون قبلی را تخصیص بزند و محدود کند؛ اما در رویه اجرایی، چنین رویکردی وجود ندارد. سازمان تأمین اجتماعی، کارفرمایان را موظف به بیمه کردن کارگران خود کرده است، ولو این‌که سن آن ها کمتر از ۱۵ سال باشد. بدیهی است که چنین کارگرانی، به استثنای برخی تسهیلات، مانند مستمری و خدمات دوران بیکاری پیش از ۱۵ سالگی، می‌توانند از مزایای سابقه بیمه خود، برای استفاده هر نوع تسهیلاتی که قانون گذار  برای کارگران در نظر گرفته است، استفاده کنند. برای نمونه، اگر کارگر نوجوانی، پیش از ۱۵ سالگی بیمه شده باشد، می‌تواند با بهره بردن از سابقه بیمه خود، از مزایای بازنشستگی، پس از رسیدن به سن قانونی، استفاده کند یا قادر است این سابقه را، پس از رسیدن به سن قانونی، برای استفاده بیشتر از مزایای بیمه بیکاری، ارائه دهد. بنابراین، کارفرمایان باید به این نکته توجه کنند که صرف غیرقانونی بودن کار کودکان کمتر از ۱۵ سال، آن ها را از حق برخورداری از بیمه تأمین اجتماعی، محروم نمی‌کند.