«محمد بن سلمان» چگونه وهابی‌های تندرو را با سیاست‌های جدید خود همراه می‌کند؟

به گزارش روابط عمومی سپاه سپیدان از سرویس سیاسی مشرق؛ ملک سلمان پادشاه عربستان سعودی به تازگی دستوری را برای تشکیل «مجمع خادم الحرمین» برای حدیث نبوی صادرکرد. مقاد این بخشنامه شامل به دستور اساسی است:

اول: تشکیل مجمعی به نام «مجمع خادم الحرمین الشریفین، الملک سلمان بن عبدالعزیز آل سعود برای حدیث نبوی شریف» مستقر در شهر مدینه منوره.

دوم: این مجمع یک شورای علمی خواهد داشت که برترین علمای حدیث شریف در جهان را گردهم می‌آورد که رئیس و اعضای آن از سوی شاه عربستان انتخاب می‌شوند.

سوم: شیخ محمد بن حسن آل الشیخ عضو شورای علمای عظام، به عنوان رئیس شورای علمی این مجمع انتخاب می‌شوند.

نگاهی سطحی به فرمان صادر شده از سوی پادشاه عربستان ، آن را دستوری دینی نشان می دهد. اما بررسی دقیق‌تر این فرمان ثابت می کند که این اقدام نیز هم طراز پروژه چند بعدی است که این روزها محمد بن سلمان ولیعهد عربستان مدیریت اجرای همزمان آن را بر عهده دارد.

هم‌زمانی تشکیل این مجمع با بحث‌های کلان حاضر در عربستان نظیر فضای باز سیاسی و اجتماعی به روی زنان ، اجرای چشم‌انداز ۲۰۳۰ در این کشور و روند تغییر پادشاهی عربستان بعلاوه اظهارات برخی از مفتیان درباری پادشاهی عربستان نشان می‌دهد که این اقدام طرحی برای مهار قدرت جریان های دینی وهابی در حاکمیت سعودی است.

آزادی های ارائه شده به زنان در جامعه سعودی نظیر مجوز رانندگی برای زنان و فعالیت های ورزشی و اعطای برخی پست های مدیریتی میانی بعلاوه تغییراتی که در عرصه اجتماعی جامعه نظیر مجوز تاسیس سینما در دست انجام است، خشم قشر افراطی جامعه وهابیت را بر انگیخته است. این شاخه قدرتمند از حاکمیت دوقلوی سعودی گرچه طی سال‌های اخیر تا حد زیادی تضعیف شده، اما همچنان نگرانی‌های عمده محمد بن سلمان برای مدیریت اجرای چشم انداز ۲۰۳۰ را در پی دارد. همین موضوع باعث تعویق اعلام پادشاهی محمد بن سلمان به جای پدرش است. چرا که او در درجه اول باید مخالفان داخلی خود را ساکت کند.

این اقدام نیز از جنبه‌های مختلف شبیه به دیگر اقدامات محمد بن سلمان است. او این بار نیز در میان شورای علمای عظام یکی از عناصر نزدیک به خود را به عنوان رهبر این مجمع انتخاب کرده تا زمینه برای انزوای سایر عناصر این شورا را فراهم کرده و از قدرت آن ها بکاهد. علاوه بر این که این اختیار شاه عربستان در عزل و نصب و تعیین اعضای جدید علمی این شورا، دست محافل سیاسی و شخص پادشاه را در جهت دهی به برنامه های به ظاهر علمی این شورا در طول زمان باز می گذارد.

محمد بن سلمان به این ترتیب با ریاست خود بر شورای مسائل اقتصادی و توسعه و شورای مسایل سیاسی و امنیتی و در اختیار گرفتن تمامی مفاصل قدرت امنیتی و اقتصادی، چنبره خود را بر تمامی بخش های حساس کشور گسترش داده و این بار اصلاحات وی شامل محافل وهابی می شود تا آن را نیز تحت کنترل خود بگیرد.

اقدام محمد بن سلمان در کاهش اختیارات محافل وهابی منحصر به این تصمیم نیست. در آوریل گذشته نیز وی اختیارات هیئت وهابی موسوم به "امربه‌معروف و نهی از منکر " را کاهش داده و نقش آنها را تنها منحصر در ابلاغ موارد مشکوک به جای پیگیری و بازداشت مردم قرار داد. مدتی پس از این اقدام، هیئت عمومی برای تفریح در عربستان تأسیس ‌شده و ضربه دیگری به مؤسسات دینی و وهابی بوده و آنها را در یک تنگنای جدید قرار دهد.

هدف از تاسیس مجمع جدید از بین ‌بردن متون دینی افراطی است که با تعلیم اسلام در تناقض است و جنایت و قتل و اقدامات تروریستی را توجیه می‌کند. این موضوع را وزارت فرهنگ و رسانه‌های عربستان اعلام کرده است. البته بر کسی پوشیده نیست که مأموریت اصلی هیئت مذکور زمینه سازی برای هر اقدامی است که محمد بن سلمان آن را در مسیر اهداف و برنامه های خود در عربستان دنبال می کند. بویژه در شرایطی که ظاهر شدن نشانه‌های شکست در چشم اندازی که وی تمام سرنوشت عربستان را به آن گره زده، نیازمند سیگنال هایی است که بتواند توجه افکار عمومی را از این ورشکستگی قریب الوقوع منحرف کند.

نکته جالب توجه اینکه سرپرستی و نظارت بر این هیئت بر عهده حاکمیت سنتی وهابی در عربستان نبوده و اعلام شده که روحانیون برجسته اسلامی از گوشه و کنار جهان بر عملکرد آن نظارت خواهند داشت.

تجربه ناموفق مبارزه با محافل وهابی در عربستان

البته در اوایل دهه شصت قرن گذشته میلادی نیز چنین درگیری میان شاخه‌های سیاسی و دینی حاکمیت عربستان به وجود آمد و تعدادی از شاهزادگان خواستار آزادی‌های دموکراتیک و تحقیقات اجتماعی و سیاسی در این کشور شدند. آنها مجموعه‌ای از اقدامات را انجام دادند که خشم مؤسسات دینی را برانگیخت. اما نتوانستند در برابر گفتمان وهابی ایستادگی کرده و مجبور به عقب‌نشینی از مواضع خود شدند. لغو قانون کار و از بین بردن تابلوی تبلیغاتی در مورد استودیوهای تصویربرداری در ریاض بخشی از این عقب نشینی بود.

فیصل نیز مدتی قبل از رسیدن به تخت پادشاهی همین بازی را آغاز کرد. وی وعده اصلاح هیئت امر به معروف و نهی از منکر و اعطای حقوق اساسی به شهروندان از جمله آزادی بیان و قلم یا تلاش برای فروش تنباکو و ترویج پرده های سینما و توزیع مجلات و روزنامه های مصور و اشتغال زنان در رادیو را مطرح کرد، اما در نهایت نتوانست به وعده های خود عمل کند.

چالش های فراروی محمد بن سلمان
محمد بن سلمان در اجرای برنامه های خود در برابر چندین چالش قرار دارد. اولین چالش این است که افکار عمومی عربستان طی دهه‌های گذشته به روش های دینی و اجتماعی همزمان عادت کرده اند و کنار گذاشتن این رویکرد ولو به صورت تدریجی ساده نیست. همین چالش بود که باعث شد چند روز پیش کنسرتی که قرار بود یک خواننده زن مصری در ریاض برگزار شد، در میان خشم عمومی مردم لغو شد.

دومین چالش فرا روی بن‌سلمان احتمال اتحاد شاخه دینی با شاخه سیاسی مخالف وی بر اساس وحدت بر سر منافع مشترک است. در این شرایط ممکن است سناریوی دهه ۶۰ که در نهایت منجر به براندازی ملک سعود شد، تکرار شود. به این ترتیب می توان گفت بن سلمان ریسک خطرناکی را آغاز کرده است. پیروزی در این بازی یک گام بلند برای رسیدن به پادشاهی عربستان و اجرای چشم انداز مطلوب وی است و دامنه های شکست در آن نیز می تواند تا از بین رفتن آمال و آرزوی های وی برای رسیدن به تخت پادشاهی کشیده شود.