به گزارش
تنویر، در 29 مرداد ماه سال 96 سردار حسین دهقان با حکم فرمانده کل قوا بهسمت مشاور فرمانده کل قوا در امور دفاعی منصوب شد.
وی که دارای مدرک دکترای مدیریت دولتی از دانشگاه تهران است، پیش از این مسئولیتهایی همچون وزیر دفاع در دولت یازدهم، جانشین وزیر دفاع در دولتهای هفتم و هشتم، رئیس بنیاد شهید و امور ایثارگران در دولتهای هشتم و نهم و فرماندهی در سطوح مختلف سپاه را در کارنامه خود دارد.
از جمله اقدامات موثر سردار دهقان در سمت وزارت دفاع میتوان به پیشبرد دیپلماسی فعال دفاعی، طراحی و تولید سامانههای مهم وراهبردی برای نیروهای مسلح و پیشرفتهای چشمگیر در عرصه صنعت دفاعی اشاره کرد.
از همین رو با سردار دهقان در رابطه با عملکردش در وزارت دفاع و همچنین برنامههایش در مسئولیت جدید گفتوگو کردیم؛ آنچه در ادامه میآید، مشروح گفتوگو با سردار دهقان است:
هدف از مسئولیت جدید شما چیست چه برنامههایی برای آن پیش بینی کردهاید و اینکه در آینده چه برنامههایی در این جایگاه دارید؛ بخصوص در رابطه با آن حوزههایی که حضرت آقا روی آن تاکید داشتند مثل فناوریهای نو، چه اقداماتی قرار است انجام دهید؟- سردار دهقان: در ابتداء امر بایستی از صمیم قلب تشکر و قدردانی خود را به محضر فرماندهی معظم کل قوا و مقام معظم رهبری تقدیم نمایم، زمانی که معلوم شد من در وزارت دفاع در حوزه مسئولیت وزارت دیگر ادامه خدمت نمیدهم، حکمی را خطاب به بنده صادر کردند و در آن بحث روند تقویت حوزه فناوری در مسائل دفاعی و پایش سیستمها و ارائه پیشنهاد برای ارتقای توان دفاعی کشور در حوزه تحقیقات، تولیدات و پشتیبانی را ابلاغ فرمودند.
دلیل اولیه این امر را از یک منظر حسن ظن و لطفی که رهبری نسبت به سرباز خودشان داشتند میدانم و سپس تجربه و دانشی که در این حوزه کسب کردهام و انشالله بتوانم پیشنهادات موثری را محضر ایشان مطرح کنم. رهبری معظم انقلاب همواره در برهههای مختلف تاکیدات بسیاری بر استفاده از ظرفیتهای علمی و فناورانه کشور برای ایجاد اقتدار کشور داشتهاند.
واقعیت این است که نیروهای مسلح ما نیز و همواره به این نیاز دارند که خودشان را به روز کنند تا در حوزه فناوری دچار شکاف با رقبا و دشمنان خودمان نشوند و با استفاده و بکارگیری فناوری در تجهیزات خود در صورتی که تهدیدی واقع شد ما دچار غافلگیری راهبردی نشویم. به عبارتی نیروهای مسلح ما همواره در جایگاه و موقعیت راهبردی برتری که تضمین کننده بازدارندگی فعال و مقابله موثر داشته باشند، قرار گیرند.
در حقیقت قرار است ما روند تغییرات فناورانه و تسلیحاتی را در سطح جهانی پایش و بر مبنای برآوردی که از تهدید داریم پیشنهادات لازم را جهت ارتقاء توان دفاعی کشور تقدیم محضر ایشان کنیم.
ما اول باید بتوانیم یک تصویر واقعی از امروز خودمان به دست آوریم. ببینیم چه داریم، چه میخواهیم و چه کار باید بکنیم. در این رابطه چند ملاحظه اساسی در رویکردهای رهبر معظم انقلاب وجود دارد. اول آنکه اگر ما بخواهیم راهی را که دیگران رفتند و دستاوردهایی را که امروز دارند، داشته باشیم باید تلاش بیشتری کنیم زیرا آنها پشتوانه قریب به 100 سال کار علمی و طراحی و جنگ را دارند و همچنین پشتوانههای قوی علمی و روشهای تجربه شدهای دارند که خیلی سریعتر از ما میتوانند این مسیر را پشت سر بگذارند. هرچند که نگاه ما با آنها در بکارگیری و استفاده از علم وفناوری متفاوت است.
دوم آنکه، فکر قبل از علم و عمل مهم است به عبارتی ما در چه زمینههایی و در چه سیستمسلاحهایی باید ورود پیدا کنیم که اینها تکرار آنچه دیگران دارند نباشد. مثلاً اگر بخواهیم هواپیمایی بسازیم و آن تکرار همان چیزی باشد که آنها دارند ما دیگر چیزی در اختیار نخواهیم داشت زیرا هواپیمای دیگران چند سطح بالاتر از ما خواهد بود.
در اینجا اولین بحثی که مطرح میشود این است که رصد تحولات با چه نگاه و رویکردی باید انجام شود تا اینکه بگوییم این فناوریهایی که در یک سیستم سلاح به کار گرفته میشود چه قابلیتهایی به ما میدهد و حالا که ما میخواهیم با تهدیدات مقابله کنیم باید چه چیزی داشته باشیم.
ما باید آگاه باشیم چه اتفاقاتی در حال وقوع است و چه اتفاقاتی در آینده در پیش رو خواهد بود. در برخی از بخشها ما میتوانیم با دنیا همپایی کنیم و حتی جلوتر از سایر رقبا حرکت کنیم. مثلاً در حوزه نانو و سلولهای بنیادی و بسیاری از علوم نوین ما از خیلی از کشورها پیشرفتهتر هستیم و دانش قابل توجهی در این حوزه کسب کردهایم و در برخی دیگر از حوزههای فناوریهای نوین نیز همپای برترین ها در دنیا هستیم و خیلی سریعتر میتوانیم برنامههای خودمان را متناسب با شرایط و تهدیدات توسعه دهیم اما در برخی فناوریها نیزاینطور نیست.
گرچه بر اساس تجارب حاصل از جنگ تحمیلی و سیاستهای خود اتکایی پس از آن، با همت و تلاش دانشمندان و محققان جوان که سرمایههای اصلی این کشور هستند توانستهایم در بسیاری از زمینهها به فناوریهای بالا دست پیدا کنیم. اما باید با بررسی هوشمندانه و همه جانبه تعیین کنیم در چه زمینههای فناورانه بایستی تلاشهای علمی، تحقیقاتی و صنعتی خود را متمرکز و جهت دار کنیم و بر این مبنا چه سیستم سلاحهایی را میتوانیم طراحی و تولید کنیم که در عرصه نبرد ما دست برتر را داشته باشیم و به جای اینکه خودمان غافلگیر شویم دشمن را غافلگیر کنیم.
سازوکاری هم پیش بینی شده که آنچه در حوزه رصد به دست میآید اجرایی هم شود؟- سردار دهقان: در حقیقت ما بایستی در سه حوزه فناوری و تحقیقات، تولید و صنعت، و پشتیبانی از نیروهای مسلح فعالیتهای خودمان را سامان دهیم.
در حوزه فناوری و تحقیقات بایستی مستمراً تحولات و تغییراتی که در سطح جهانی توسعه مییابد و توسط دیگران به کار گرفته میشوند یا قابلیت به کارگیری را دارند را پایش کنیم. امروزه در سطح جهانی به دلیل هزینه بر بودن فعالیتهای تحقیقاتی، تلاش جدی صورت میگیرد تا از طریق طراحی نظامات کارآمد نوآوری، سرعت، دقت و کیفیت کارهای تحقیقاتی را بالاتر ببرند و آنها را در زمان کوتاهتر و با هزینه کمتر به نتیجه برسانند به عبارتی از دستاوردهای بخش غیر نظامی استفاده کنند و در عین حال سرریز دستاوردهای بخش نظامی را هم تجاری سازی کرده و در خدمت عموم قرار میدهند.
آنچه در این حوزه مد نظر ما است، شناسایی دقیق سیر تحولات، تعیین فناوریهای قابل اکتساب برتر ساز، تعریف دقیق نیاز تسلیحاتی متناسب با شرایط تهدید، تمرکز بر تمام توانمندیهای سخت افزاری و نرم افزاری برای اکتساب آنها و تلاش برای بهره گیری علم و فناوری در طراحی و تولید سامانهها و سیستم سلاحهای بومی و متکی است.
در حوزه تولید، بایستی تمام توانمندیهای ملی برای توسعه و تولید سامانهها و سیستم سلاحهای بومی بکار گرفته شود. بخش دفاع به تنهایی قادر نیست در صنایع دفاعی آنقدر سرمایه گذاری کند که بتواند کلیه نیازهای فنی و تولیدی و خدماتی خود را به صورت خودکفا تامین کند. لذا کار عاقلانه و هوشمندانه آن است که با نگاه بلند مدت و با تیزبینی و دقت،کاستیهای موجود در زیر ساختهای صنعتی را بررسی و نسبت به تکمیل زنجیرههای تامین در سطح ملی اقدام کنیم.
به عبارتی با استفاده و بکارگیری ظرفیتهای ملی در بخش تولید و صنعت، هم افزایی در تامین نیازمندیهای بخش دفاع ایجاد شود. تنها در چنین حالتی است که بخش دفاع و نیازمندیهای دفاعی -که معمولا از فناوریهای سطح بالا استفاده میکنند – میتواند نقش محرک و پیشران فناوری و تولید را در سطح ملی ایفا کند.
لذا بایستی مدلهای کاری خود را تغییر داده و نوین سازی کنیم؛ امروز در کشور مراکز پژوهشی و صنعتی خیلی قوی در اختیار داریم و این توانمندیها میتوانند بیشتر در اختیار بخش دفاع به منظور تأمین نیازمندیهای این بخش قرار گیرند. باید مدلی را توسعه دهیم که یک هسته مرکزی داشته باشد که بخش دفاع کشور است به علاوه سرشاخهها و شبکه گستردهای که در سطح ملی میتواند در جهت تامین امنیت عمل کند.
این مدل اینگونه خواهد بود که تشخیص و تعریف نیاز و طراحی کلی کار را بتوانیم انجام دهیم و سپس فرآیند ساخت و تولید و تست را مدیریت کنیم. در این صورت دیگر نیازی نیست که از صفر تا 100 کار را خودمان انجام دهیم. باید توجه داشت که اولاً منابع کشور و حوزه دفاع محدود هستند، ثانیاً نیازهای ما دارای تنوع هستند و از آنجایی که ما همواره در صحنههای مختلف، درگیر هستیم نیازهای جدیدی به وجود میآید که باید به سرعت به آنها پاسخ دهیم و بتوانیم در بازههای زمانی کوتاه تولیدات با کیفیت و با اثربخشی بالا داشته باشیم. بر همین مبنا بایستی مدلهای توسعهای را متناسب با ظرفیتهای موجود در کشور یا قابل دسترس در خارج از کشور سامان دهیم.
در اینجا این سؤال پیش میآید که آیا ما با اجرای این کار تهدیداتی مثل بحث نفوذ و جاسوسی را درون خودمان پذیرا نمیشویم و آیا ما از سوی دشمن خلع سلاح نخواهیم شد؟ از طرفی موضوعات دیگری که در این زمینه مطرح است ریسکهای زمانی امنیتی و هزینهای است. یک مجموعه، قابلیتی دارد که براساس آن کاری به او واگذار میشود این کار در کنار سایر کارها انجام میشود و در یک سرفصل زمانی باید به سرانجام برسد.
حال اگر هر کدام از این کارها عقبافتادگی پیدا کنند یک ریسک زمانی برای ما ایجاد میکند. لذا مدیریت پروژهها از منظر زمانی مالی و کیفیت بحثهایی است که خیلی باید نسبت به آن دقت کرد. بعضی وقتها به دلیل برخی نگرانیها از برونسپاری و خرید خدمت پرهیز میکنیم در نهایت باید مدلی را توسعه دهیم که بتواند دفاع را اقتصادی کند و منابع موجود را نیز به بهترین نحو مورد استفاده قرار دهد.
با توجه به اینکه حدود 6 ماه از حکم جنابعالی میگذرد، آیا اقدامی هم در رابطه با این نوع مدلسازی انجام شده؟ آیا تیمهای کارشناسی و فنی در این زمینه تشکیل شده است؟- سردار دهقان: ما در حال بررسی برای دستیابی به یک مدل در حوزه تحقیقات هستیم و تلاش میکنیم در آینده نزدیک (هفتههای آینده ) آن را آماده و خدمت رهبر انقلاب تقدیم کنیم و پس از تصویب آن، بر مدلهای تولیدی و صنعتی کار کنیم، آن هم با شناختی که از نیروهای مسلح و وزارت دفاع داریم و مدلهایی که قبلاً تجربه کردیم و آنچه قبلاً در وزارت دفاع پیادهسازی کردیم یک فضایی را تعریف کنیم تا اقتصادی شدن بخش دفاع با توجه به محدودیتهایی که در کشور داریم معنا پیدا کند؛ تا بتوانیم توان تولیدی را نیز ارتقا و توسعه دهیم.
البته خود این توان هم تعریف دارد که آیا با این ادبیاتی که امروزه توسعه پیدا کرده ما چقدر باید به دنبال سلاح محوری باشیم و در مقابل چقدر سهم به فرماندهی، دکترین و نظامات بدهیم و چه نگاهی به تاکتیک داشته باشیم. ما در صحنه عمل معمولاً کمتر به بخش نرم نگاه میکنیم و بیشتر به بخش سخت توجه داریم و برای این بخش هم باید فکر کنیم که چگونه میتوانیم محدودیتها را به یک قدرت تبدیل کنیم و باید فکر کنیم که باید چه نسبتی از توازن و تعادل را بین اینها ایجاد کنیم.
آن چیزی که تعیین کننده است که ما چه سلاحی را داشته باشیم، راهبرد صحنه نبرد است. اگر به این درک رسیدیم بعد باید به این فکر کنیم که طرف مقابل ما چه توانمندیهایی دارد و ما برای اینکه بازدارنده باشیم چه سلاح و فناوری را باید توسعه دهیم که به ما قابلیت بازدارندگی بدهد و در گام بعدی این توان را داشته باشیم که به دشمن ضربه بزنیم. این مسائل کار را پیچیده میکند و نگاه به این مسائل نمیتواند خطی باشد. باید پیچیدگی موضوع، ناشناختههای مسیر را به صورتی تجزیه و تحلیل کرد که درک ما را هرچه بیشتر به واقعیت نزدیک کند.
اینکه ما بخش تولید سلاح و سازماندهی نیروهای مسلح را بر چه مبنایی قرار دهیم بسیار تعیین کننده است که تهدید محوری یا قابلیت محوری و یا سایر محورها را مبنای بررسی قرار دهیم، چند سناریو پیش روی ما قرار میگیرد. سناریوی تهدید محور اینگونه تعریف میشود که دشمن ما کیست، چه دارد و ما برای مقابله با او چه چیز باید داشته باشیم.
در سناریوی قابلیت محور، دشمن هر چیزی میتواند داشته باشد اما مشخص نیست که کی،کجا و چگونه تهدید واقع میشود، ممکن است هر روز این ترکیب تغییر کند. لذا ما باید قابلیتهای سخت و نرمی داشته باشیم تا در هنگام نبرد ضمن حفظ بازدارندگی طرف پیروز نبرد نیز باشیم و یا مانع از دستیابی دشمن به اهدافش شویم.
سناریوی منبع محور میگوید شما چقدر میتوانید برای خرید تجهیزات پول اختصاص دهید. وقتی مجموع این سناریوها را میبینیم متوجه میشویم با توجه به ماهیت انقلاب اسلامی و دشمنان آن باید تلفیقی از تهدید محوری، قابلیت محوری، منبع محوری و سناریو محوری را در برآوردها و طراحیهای خود مورد توجه قرار دهیم. فعالیتها و بررسیهای کارشناسان و تیم همکار متمرکز بر آن است که بر مبنای کدام مفاهیم بخش دفاع را میتوان ساماندهی و تجهیز کرد.
مثلاً وقتی میگوییم میخواهیم به بازدارندگی فعال دست یابیم، این بازدارندگی در مقابل چه کسی تعریف میشود. بر اساس آیه شریفه :«واعدو الهم ما استطعتم من قوه ....» برخی دشمنان هستند که امروز وجود دارند و برخی دشمنان وجود دارند که در حال حاضر شناخته شده نیستند. به دلیل ماهیت انقلاب اسلامی، دشمنان ما هرروز تهدیدات مختلفی را خلق می کنند و ما بایستی در همه حالات آمادگی کامل دفاع را داشته باشیم و خود را در مقابل آن تجهیز کرده باشیم.
اخیرا پیشنهاد یا مشاورهای برای ساخت سامانه یا فناوری جدید به فرمانده کل قوا دادهاید؟- سردار دهقان: شاید در این فرصت انتظاری نباشد که چیزی تقدیم ایشان کنیم اما تیمها و گروههای کارشناسی فعال شدهاند و در برخی زمینهها پیشنهاداتی را ارسال کردهایم.
یکی از اقدامات موثر شما در دوران وزارت دفاع شما بحث دیپلماسی دفاعی بود، که حتما نتایج مثبتی داشته که بخش از آن را ما میدانیم و بخش از آن را در آینده متوجه میشویم. آیا تجربیات شما به مجموعه فعلی وزارت دفاع منتقل شده است یا خیر؟- سردار دهقان: امیر حاتمی 4 سال جانشین من در وزارت دفاع بودهاند و در معرض اطلاع از مسائل هم قرار داشتهاند. در دیپلماسی دفاعی چند چیز عامل تعیین کننده و نتیجه اقدام است. اول اعتبار یا قدرت و جایگاه راهبردی کشور در سطح منطقهای و جهانی است که میتواند زمینه وسطح مشارکت را فراهم کند. مسئله دوم بحث سازمانهای همطراز است.
در اینجا بحث دو قسمت میشود، یکی توان و قابلیت ذهنی برای طرح ایدههای روشن جهت پیگیری و نکته بعدی ترسیم یک چارچوب و راهبرد برای ایجاد ارتباط جهت رسیدن به هدف است. اینکه به دنبال چه چیزی هستیم از اصل ارتباط مهمتر است. حال باید برای هدفی که داریم یک راهبرد اصلی به علاوه قابلیتهای مانوری که باید در این فضا داشته باشیم قائل شویم. مثل همان موضوع نرمش قهرمانانه که رهبر انقلاب فرمودند. در ارتباطات بینالملل داشتن هدف راهبردی و قابلیت انعطاف تعیین کننده است.
بحث سوم آن است که خود شخصیتهای درگیر در کار چه ظرفیتی دارند و ارزیابی طرف مقابل شما از قابلیت و توانمندی شما چه میزان است. پس از آن باید بدانیم شرایط امروز ما در جهان چگونه است و دنیا چگونه به ما نگاه میکند. در بخش دفاع وضعیت ما چیست و ما از دنیا در حوزه دفاع و امنیت چه میخواهیم تا آن را در حوزه دیپلماسی دنبال کنیم. در اصل در فضای دیپلماسی ما اهداف خودمان را پیگیری میکنیم تا به بسترهای لازم برای تحقق آنها برسیم و موانعی که در مسیر میتواند به وجود آید در همین رفت و آمدها برطرف شود، یعنی به عبارت دقیقتر به بنبست نرسیم و با طرف مقابل هم که بحث میکنیم به مشکل نخوریم.
در دوره چهار ساله گذشته ما تلاشمان بر این بود تا از فضای به وجود آمده در سطح بینالملل و بخصوص شرایطی که در منطقه داریم هر چه بیشتر بتوانیم بازیگران صحنه را هماهنگ و همراه و ابهامات آنها را رفع کنیم و هر چه بیشتر زمینه همکاری با آنها را فراهم کنیم. لذا برنامه گذاشتیم تا با بازیگرانی که در سطح منطقه و بینالملل میتوانند تأثیرگذار باشند و قدرت دارند رابطه نزدیک تر و موثرتری را برقرار کنیم.
البته من با وزیر دفاع خیلی از کشورها در سمینارهای بینالمللی مذاکره کردم ولی فرصت تبدیل نتیجه مذاکرات به برنامه حاصل نشد. بر همین اساس تصمیم گرفتیم ابتدا با کشورهای همسایه ارتباط برقرار کرده و بتوانیم به آنها اطمینانبخشی کنیم که اقدامات جمهوری اسلامی در منطقه در جهت برقراری صلح، ثبات و امنیت منطقه و جهان است و این پیام را منتقل کنیم که امنیت ما با امنیت آنها گره خورده است.
سیاست نظام جمهوری اسلامی برقراری و توسعه ارتباطات در همه زمینهها با دو کشور بزرگ روسیه و چین است. بر همین اساس بر ارتقاء سطح همکاری دفاعی، نظامی و امنیتی سرمایهگذاری با این دو کشور تلاش جدی تری کردیم. در 18 سال گذشته ما با چین رابطههای دفاعی تعریف شده و مؤثر نداشتیم ولی بالاخره هم من به چین سفر کردم و هم وزیر دفاع چین به ایران آمد و توافقنامههای خوبی امضا کردیم که در مباحث نظامی در حال اجراست. رابطه با روسها نیز خیلی خوب پیش رفت و بیش از 6،7 ملاقات غیر از صحبتهای تلفنی با آقای شایگو (وزیر دفاع روسیه) داشتم و تمامی مسائلی که به امنیت منطقهای مربوط میشد را بحث کردیم و در این دوره ارتباط خوبی بین ما برقرار بود و ما سعی کردیم این ارتباط را معنیدار، هدفمند و نتیجه گرا کنیم.
مسأله بسیار مهم و اساسی که در دیپلماسی دفاعی کشور وجود دارد، این است که نیروهای مسلح ما یک جریان فرماندهی ثابت دارند که تحت امر و فرماندهی فرمانده کل قوا هستند و خطوط و حدود آنها مشخص است و تمامی فرماندهان و مسئولین سازمانهای نیروهای مسلح در این چارچوب و راهبرد عمل میکنند.
در موضوع سامانه اس-300 چه اتفاقی افتاد و آیا روسها مخالفتی برای تحویل این سامانه به ما داشتند؟ - سردار دهقان: قرارداد اس300 در زمان آقای شمخانی با روسها منعقد شد و همان موقع هم دولت تأمین اعتبار کرد و پیشپرداخت هم برای تحویل سامانه به روسها داده شد. بعداً تحت فشار یا به هر دلیلی روسها قرارداد را یکطرفه لغو کردند، با توجه به سیاست نظام دال بر ارتقاء سطوح همکاری در همه زمینهها با روسیه، در زمینه دفاعی و نظامی، پرونده اس-300 تبدیل به یک مانع شده بود که طرفین اصرار به حل آن قبل از ورود به هر زمینه همکاری جدید داشتند.
لذا بایستی ابتدا اعتماد سازی فی مابین صورت میگرفت تا در ادامه آن اراده اقدام نیز شکل بگیرد. با طرف روس طی مذاکرات متعدد به چارچوبی دست یافتیم که در قالب آن هم مسئله اس -300 حل شد و هم زمینه همکاری در سایر بخشهای دفاعی و نظامی فراهم شد که خود آن تبدیل به یک توافق دولتی فی مابین و مبنای اقدامت بعدی قرار گرفت تا نهایتاً منجر به تحویل و ورود سامانه دفاعی اس -300 به کشور شد.
آیا میتوان این موضوع را با برجام نیز مرتبط دانست؟- سردار دهقان: از نظر زمانی، توافق برجام پس از ورود و تحویل سامانه اس-300 بوده است.