«ابد و یک روز»

بنام خداوند بخشنده مهربان؛خداوند بسیار فرصت دهنده

آسمان بار امانت نتوانست کشید 

قرعه کار بنام من دیوانه زدند

یکی از دلایل سنگین بودن وحتی شاید دهشتناک بودن امانت انسان بودن، این است که نه با اعمال عجیب غریب و لزوما خیلی بزرگ بلکه در اثر یک سری اعمال پیش پا افتاده و  ساده و یا به ظاهر ساده ،انسان به اعلی علیین و یا اسفل سافلین می رسد ؛با یک سری اعمال ساده برنده می شود و یا همه چیز را می بازد و از آنجا که در خانواده کسی به تنهایی تاوان نمی دهد با اشتباهات هر یک از اعضای خانواده دیگر اعضای خانواده نیز تاوان می دهند ؛و البته چون خانواده واقعی، جای شماتت نیست بعد از اشتباهات یک عضو خانواده بقیه باید به کمک او آمده و دستش را بگیرند و گرنه باقی عمرشان به غم و ناراحتی طولانی به مدت «ابد و یک روز» محکوم خواهد شد.

راه حل روبرو شدن با مشکل و حل آن است و نه فرار کردن از مشکل یا ناامید شدن .راه این است بارها و بارها تلاش کردن و دست نکشیدن تا موفقیت.خداوند هم وقتی این همه تلاش را ببیند دلش به رحم می آید و کمک می کند.

آنهایی که آن قسمت از  برنامه «ماه عسل» را که به زندگی و سر نوشت پدر «پرستو صالحی»  بازیگر سینمای ایران اختصاص داشت، دیده اند؛ بیشتر می توانند بفهمند که چرا  دادن فرصت  چندباره ،  بلکه حتی هزار باره به یک فرد خانواده که دچار مشکل شده است(اعتیاد یا ...)چقدر لازم و  مهم  و حیاتی است. در آن برنامه فوق الذکر خانم صالحی و برادرش با گریه و اشک و اندوه از این که پس از مدتی دست از پدر معتادشان کشیده و از وی قطع امید کرده   و ده سال با او قطع رابطه کرده بودند و در آخر با جسد وی که در اثر اوردوز فوت کرده بود مواجه شده بودند،به شدت ابراز پشیمانی می کردند .آری به یک فرد مشکل دار خانواده باید فرصت هزار باره داد چون افراد خانواده با دیگر افراد، با غریبه ها و دوست و آشنا فرق می کنند،خانواده چیز کمی نیست و نزد خداوند متعال مقدس ترین نهاد است.شخص به تنهایی و بدون خانواده همواره خلایی عظیم را با خود حمل می کنند،صله رحم به این دلیل مهم است که فردی که خلاهایش در خانواده پر نشود از طریق هیچ گروه دیگر خلا اش پر نمیشود.  خوشبختی قبل از اینکه موضوعی ای فردی باشد موضوعی خانوادگی است . 

فیلم ابدو یک روز

   اولین تصویر« ابد و یک روز» با یک پتوی سیاه و سفید ، شروع می شود که بسیار شبیه به میله های  زندان است.«محسن» جوانی معتاد و فروشنده خورده پای مواد مخدر است که در یک خانواده 8 نفره زندگی می کند و با اجبار برادر بزرگترش ( مرتضی ) به کمپ تر ک اعتیاد رفته است. دیگر اعضای خانواده به غیر از محسن  عبارتند از مادر،2برادر( مرتضی و نوید) و 4خواهر(سمیه و اعظم و لیلا و شهناز) .  مرتضی که حدودا سی و هفت هشت ساله است خودش نیز 3 سال است که اعتیاد را ترک کرده است و نوید برادر سوم خانواده نوجوانی 10 ،12 سا له و  از قضا فوق العاده باهوش و با استعداد است که قرار است به مدرسه تیز هوشان برود . سمیه و لیلا دو دختر مجرد خانواده هستند که هنوز ازدواج نکرده اند. لیلا افسرده است و تمام بار زحمات خانواده و رتق و فتق امور خانه،  بر عهده «سمیه» است،  ، اعظم ازدواج کرده و 8 سال است که شوهرش مرده ولی هنوز در خانه اش تنها زندگی می کند و شهناز نیز در مسکن مهری واقع در پرند با  شوهر ماستش(نقل قول از خود فیلم) و فرزند لاتش زندگی می کند. در غیاب محسن، سمیه دختر جان فدای خانواده به همراه نوید و کمی هم  با کمک مرتضی دارند اتاق کاملا به هم ریخته محسن را تمیز میکنند و تمام خنزر پنزرهای اتاق او را بیرون می ریزند .سمیه به همراه نوید به کل اتاق  رنگ سفید می زنند، لحظه ای بیننده حس خوبی پیدا می کند اما با قراردادن گلدان مصنوعی در کنار پنجره توسط سمیه، بلا فاصله  متوجه می شویم که این تغییر مصنوعی است و خانه از پای بست  ویران است . مرتضی قرار است سمیه را در قبال پول به خانواده ای افغانستانی شوهر بدهد و آنها او را به سرنوشتی نا معلوم در کشوری پر از مشکل ببرند .بارها در طول فیلم سمیه با گریه ها و اشک ها و نگاه های ملتمسانه اش  به مرتضی می گوید که اصلا دلش نمیخواهد  تن به این ازدواج بدهد.به قول محسن ،مرتضی سمیه را فروخته است.اعظم که لباس پوشیدنش با بقیه اعضای خانواده متفاوت است بدون اینکه مادرش و برادرانش بدانند به کیش و دوبی میرود ،از  درامدش که به تازگی یک 206 ثبت نام کرده و از اشارات دیگر فیلم (مثل جایی که محسن می گوید اگر اعظم زود ازدواج نکرده بود دختر فراری می شد) ،می شود فهمید که زندگی سالمی ندارد و این هم یکی دیگر از میوه های اعتیاد ، بیکاری و فقر مردان خانواده است.   

گرچه سمیه می گوید که وقتی که بابا زنده بود حالمان خوب بود .اما به نظر می رسد که این قسمت فیلم با واقعیت همخوانی ندارد بیشتر به گذشته این فیلم و این زندگی می خورد که پدر نیز ویرانگری چون محسن و بعضی دیگر از اعضای خانواده باشد،  وگرنه شاید این همه فرزند مشکل دار در این خانواده بوجود نمی آمد.بیشترین تاثیر را در یک خانواده پدر و مادر دارند و با وجود چنین میوه هایی که بقول مرتضی :«ننه ما هرچی زاییده غربتی زاییده»، این خانواده نمی تواند پدری نمونه داشته باشد.مادر خانواده(با بازی بسیار زیبای خانم  شیرین یزدان بخش) اما بارش بر دوشش است ، معلول است و علنا آرزوی مرگ می کند و به قول خودش دردش تمامی ندارد.

در این زندگی  محسن معتاد، مرتضی منفعت طلب ، لیلا افسرده و اعظم مشکل دار است و مادری که تنها به دنبال رفوی هر چیز زشتی است ؛او حتی برای فرزندش مواد پنهان می کند و کارهای اورا توجیه می کند، ،حتی نوید کودک و تیزهوش را می برد و   پنجاه گرم شیشه ای که مرتضی از ترس ماموران روی پشت بام خانه همسایه انداخته را می آورد تا به محسن بدهد تا مثلا سرمایه دستش کند.گویی یکی از عیبهای بزرگ انسان اینست که به زشتیها عادت می کند و دیگر آنها را نمی بیند و مادر به این زندگی عادت کرده است.شاید مادر زشتی مواد مخدر را نمی بیند اما این عادت کردن افراد خانه به بعضی از شرایط باعث نشده که آنها دلشان نخوا هد شرایطشان  را تغییر دهند و این از نکات مثبت فیلم است.تمامی اعضا خانواده حتی لیلا ی  افسرده دلشان میخواهد کار کنند...سمیه  به سختی در خانه کار میکند و در فکر خیاطی نیز هست...مرتضی و نوید و...همینطور...حتی مادر که معلول است هرکاری بتواند در خانه میکند......ولی گویی در چرخه ای ناتمام افتاده اند.با  اینکه اسم این فیلم ابد و یک روز است  اما روشن شدن چراغ در پایان فیلم نشان نمی دهد که روستایی دیدگاهی نهیلیستی و خر عصاری بودن به تلاش اعضای این خانواده داشته باشد.به گمانم روستایی همچنان به این خانواده و رستگاریشان حتی اگر شده در دقیقه نود امید دارد.  کارگردان می کوشد که مرتضی را شخصیتی خاکستری نشان بدهد . شخصیت ها می توانند خاکستری باشند؛ اما  آدمها بی تقصیر نیستند، در چنین وضعیت زندگی این خانواده قطعا مرتضی مقصر است،محسن مقصر است ، پدر و مادر خانواده ..وحتی مسئولین جامعه بدون شک مقصرند.شاید تمام تقصیرها متوجه یک نفر نباشد اما هرکس به اندازه خودش باید قصور و تقصیر خود را بپذیرد و درصدد جبران برآید تا زندگیها بهتر شود.به قول بعضی از عرفا اگر خوب شویم و خوب باشیم طبقات مادون بهشت حتی در همین دنیا نیز می تواند محقق  شود وقتیکه در جهنمیم یعنی  مقصریم .

(یکی از تقصیرهای دولت و مسئولین بیکاری همه اعضای خانواده است(مرتضی سه سال است که ترک کرده است و حتی دستش به مواد نخورده است ولی همچنان شغل درستی ندارد)،مثل همین روزها که در اکثر خانواده های ایرانی یک یا چند بیکار میبینیم و وعده های سرخرمن دولتها نیز مشکلی از آنها حل نمیکند، .. ).

در یکی از  معدود خنده های فیلم نوید و سمیه دو شخصیت سالم این خانواده اتاق محسن را مرتب می کنند و به عکس جوانی او  که اثرس از اعتیاد درچهره اش دیده نمیشود نگاه می کنند و می خندند! (گویی دلیل خنده ها همه مربوط به گذشته است و شاید هم به دلیل تفاوت زیاد چهره فعلی محسن و چهره قبلی اش خنده شان گرفته است) .اگر تمام مشکلات فعلی در این خانواده بود وتنها اعتیاد نبود وضعشان خیلی فرق میکرد) ..نوید تیز هوش است، در بیست دقیقه تمام سوالات امتحانی خود را پاسخ می دهد،نمراتش عالی است،بعداز ظهرها هم کار می کند و سمیه  هم که هر کاری برای خانواده اش می کند،دیپلم خیاطی اش را  گرفته و در رویای شغل خیاطی است .ولی هردو اینها نیز در پرتگاه سقوط هستند.گویی ابدو یک روز در این خانواده ژنتیکی و موروثی شده است گویی بدبختی ارثی است ولی خب خیلی ها  هم بوده اند که نقض این فرضیه را اثبات کرده اند ولی حتما آنها باید تلاش مضاعفی را انجام دهند تا از بدبختی فاصله بگیرند.

نوید در خانه تو سری می خورد،مدام استرس دارد که البته مهمترین استرس و نگرانی زندگیش اینست که سمیه را از دست بدهد،  مادرش اورا به دنبال 50گرم شیشه ای که مرتضی بالای پشت بام همسایه انداخته می فرستد و به جای اینکه درس بخواند به مغازه مرتضی می رود کار می کند و... سمیه   نیز که راهی افغانستان است مدام در فیلم گریه می کند و اصلا نامزدش را دوست ندارد و تنها در3 لحظه ای که سمیه نگاهی از سر عشق و امید می کند یکی به عکس نوید است و دیگری به چرخ خیاطی اش ومی داند که در این خانواده تمام زحماتش حتی شیشه های آب لیمو و سرکه ای که گرفته است به هدر می رود...و مرتب نگران است که حداقل نوید به هدر نرود.(از ترس مامورها آب لیمو و سرکه ها را بعد از مواد،در چاه می ریزند).

ابد و یک روز جریان دارد ولی هرچه باشد همچنان خانواده است،اعضای خانواده یکدیگر را دوست دارند و پشت یکدیگر در می آیند. مرتضی  همواره در حال جنگ با محسن است اما دوست ندارد که برادرش با جنس گیر بیفتد و نمی گذارد سر قرار با ماموران مشتری نما با جنس برود .بعد از دستگیری محسن نیز به همراه خانواده اش به دنبال آزادی محسن می رود و اذعان می کند که هرگز حاضر نبود برادرش را بفروشد ....حتی وقتی که در اثر تماس خودش ماموران کمپ آمده اند و محسن را می برند گریه ای بسیار تلخ می کند...اما چرا خواهرش را برای شکستن این ابد و یک روز می خواهد بفروشد؟شاید اگر اعتقادی به آخرت و  امیدی به زندگی و خوشبختی یک روز پس از مرگ!  یعنی پس از این ابد و یک روز داشت این کار را نمی کرد.                                    

 نوید با اینکه از محسن کتک خورده محسن را به مأمورها نمی فروشد به آنها آدرس عوضی می دهد.محسن علی رغم اینکه معتاد است و به زعم عده ای باید بی رگ و بی خیال باشد اما تمام هم و غمش نرفتن سمیه به افغانستان است و با تاکید قسم می خورد که اگر سمیه به افغانستان نرود می رود و ترک می کند...و حتی حاضر است به قول خودش برای دادن پول افغانیها خودش را در خطرات ناشی از خلاف سنگین بیندازد . شهناز می گوید خانه ام 20 کیلومتر از اینجا دور است هنوز بعد از 2 سال نتوانسته ام به دوری از شما عادت کنم – لیلا در رفتارش کاملا مشهود است که اصلا دوست ندارد سمیه برود..مرتضی وقتی که سمیه به خانه برمیگردد نه تنها  در جواب نگاه ملتمسانه سمیه ،وی را به خاطر بازگشتش سرزنش نمی کند بلکه وقتی صدای درب زدن محکم و پی در پی خانه توسط یک معتاد خمار ، می آید به زعم اینکه اینها افغانی اند به سمت در می رود و گویی برای جنگ می رود و به خواهرانش نیز میگوید هر سروصدایی شنیدید بیرون نیایید و و در جواب تلفن خواستگار افغانی نیز میگوید خواهرم نمی خواد نمی تونم که زورش کنم و به این صورت منفی ترین شخصیت فیلم به زعم بنده نیز خودش را درپایان پاک میکند و از سمت پول به سمت خانواده برمیگردد.گوربابای پول خانواده مهمتره.و بالاخره سمیه که در احساسی ترین لحظه فیلم پس از دیدن مرتضی که از آرایشگاه بیرون می آید و با توپ فوتبالش به سمت خانه میرود،از ماشین افغانستانیها بیرون می آید و به خانه بر میگردد.در این خانواده عشق به یکدیگر وجود دارد و شاید به همین علت است که روستایی با روشن کردن چراغ در پایان فیلم میگوید که من به نجات و رستگاری این خانواده ایمان دارم.

اگر در سکانس پایانی فیلم، سمیه به خانه بر نمی گشت و نوید را از بهت و ناراحتی خارج نمی کرد تلخی فیلم تا اید و یک روز باقی میماند و برای تماشاگر به هیچ عنوان قابل تحمل نبود .اما با اینکه بازگشت سمیه از تلخی فیلم می کاهد،این به هیچ عنوان پایان خوشی برای فیلم نیست چونکه گویی سمیه بازهم به زندان ابد و یک روز خود و خانواده اش بازگشته است... چون اگر محسن هم ترک کند تازه می شود مثل مرتضی که 3 سال است ترک کرده است و هنوز حیران است و نه شغل درستی دارد و نه درآمد درستی .و حتی ازدواج هم نمی تواند بکند  .سمیه هم 30 سالش است و خواستگاری نداشته و بعد از این هم باتوجه به سابقه نامزدیش با یک افغانستانی شانس ازدواجش کمتر هم می شود. تازه با توجه به وضعیت این خانواده، به قول لیلا ازدواجهایی مثل شهناز و اعظم بدتر از مجردی است . خود مرتضی هم به محسن می گوید:« کی میاد از خانواده ای زن بگیره که من و توی آش و لاش دوتا داداشاشیم».اما در واقعیت وقتی که انسانی رو به درستکاری و تقوا(پرهیز از کارهای بد و ویرانگر) می آورد خداوند درب هایی برای او  باز می کند و این حقیقت است. مثلا اگر نوید حرف سمیه را گوش کند و هیچگاه مثل بقیه قسم دروغ نخورد حتما به جاهای خوبی می رسد این رسم روزگار و  سنت الهی است که«راست رست».یا اگر محسن نیز ترک کند و کل خانواده دست در دست هم بگذارند شاید از طریق همان فلافل فروشی وضعشان دگرگون شود

متهمین(می توانید قسمت طولانی زیر را نخوانید ولی به نظر من که مهم است):

 نداشتن مهارت های ارتباط بین اعضای خانواده(متهم :آموزش و پرورش):

در اعضای این خانواده عشق و علاقه ذاتی خانواده به یکدیگر هیچ گاه به یک رفتار سازنده و کمک به یکدیگر منجر نمی شود.شاید بدلیل نداشتن مهارت ارتباط با یکدیگر است که با هم خوب حرف نمیزنند. به علت نداشتن روحیه و امید از یکدیگر حمایت نمی کنند و به علت تحت فشارهای شدید روحی بودن سوهان روح یکدیگر شده اند . محسن توی گوش نوید می زند مرتضی در صحنه ای جلوی خواهرانش کتک سختی به محسن می زند، لیلا مدام به سمیه نیش می زند ، مادر هم مدام جملات منفی می گوید و .... خلاصه همه مثل عقرب  به هم نیش می زنند .با این دلایل می توان چند متهم به مسبب وضعیت اسفناک این خانواده را از فیلم اینگونه فهمید:(ریشه مشکل:حمایت و تایید نکردن عاطفی و روحی و کلامی اعضای خانواده از یکدیگر و متحد و همدل نبودن) شایدهم به قول مادرشان تمام مشکلات خانواده در اثر نبود یک بزرگتر عاقل است ....مادر می گوید خراب بشه خونه ای که بزرگتر نداره(ریشه مشکل:نبود بزرگتر یا رهبر موجه در خانواده) .

اما یکی از مهمترین دلایل بدبختی این خانواده ندانستن قانون «دومینوی  مشکلات پس از اولین مشکل»(نکته ای بسیار بسیار مهم) است.حضرت علی علیه السلام می فرماید:هرکس مشکلی را برای خودش خیلی بزرگ کند مشکل بزرگتری بر سرش می آید.به این معنی که گاهی ممکن است در امتحانات، یک محصل یا دانشجو یک امتحانش را خراب میکند در این وضعیت افراد دو دسته اند عده ای که در ناراحتی و یاس آن یک امتحان بقیه امتحاناتشان را نیز خراب می کنند و عده دیگر با کنار آمدن با آن یکی ،تلاش میکنند و بقیه امتحاناتشان را با موفقیت پشت سر می گذارند.در خانواده نیز با اولین مشکل سونامی مشکلات در خانواده پیش می آید.در خانواده«طولی خانلو » اگر با اولین اعتیاد در خانواده خودشان را نمی باختند قطعا این همه مشکل برایشان پیش نمی آمد.اما متاسفانه در بعضی خانواده هابعد از اولین مشکل خانواده به جان همدیگر می افتند هرکس دیگری را مقصر جلوه میدهد ،عده ای از اعضای خانواده هم خود را برای جلب دلسوزی یا مهرطلبی قربانی میکنند یا دست به خود تنبیهی می زنند،اهمیت خانواده به اشتباه در چشم اعضای خانواده کمرنگ میشود و...به این ترتیب مشکلات یکی پس از دیگری می آیند.

مرتضی متهمی دیگر:هرچه که کارگردان بخواهد شخصیت مرتضی را خاکستری نشان دهد بی فایده است او از  منفی ترین شخصیت هایی است که در سینمای ایران در این چند سال شکل گرفته – برای رسیدن به مقصدش که یک مشت ریال است – دروغ می گوید (که پول نگرفته)، برادر معتادش را کتک می زند ، در شب رفتن سمیه زنگ می زند بیایند محسن را ببرند کمپ(تا از رفتن سمیه جلوگیری نکند)؛ وقتی نوید بر می گردد و سمیه نیست به راحتی به خواهرانش می گوید به روی خودتان نیارید،(به قول شهناز مگه میشه).حاضر می شود سمیه بدون کوچکترین جشنی و حتی یک نوار موزیک با چشم گریان به افغانستان برود.

پول پرستی مرتضی:مرتضی به دنبال پول است.هم برای ازدواج با دختر مورد علاقه اش که شاید آخرین فرصت ازدواج خود می داند و هم  شاید برای رسیدگی به خانواده اش(چون می بینیم که با اولین پولش برای مادرش توالت فرنگی میخرد) که هیچکدام فروختن سمیه را توجیه نمی کند.

اما سمیه حتی در لحظات آخری که به همراه نامزدش و خانواده نامزدش دارد به افغانستان می رود با اشک و نگاه ملتمسانه از مرتضی می خواهد که نگذارد که همراه آنها برود .ولی مرتضی سرش را پایین می اندازد و سیگارش را می کشد.

در صحبت های افغانی ها نشانه هایی بود که پول همراهشان نبود وشاید این پولداری هم حقه ای بیش نیست و تنها چند میلیون به مرتضی داده اند و سرنوشت سمیه کاملا نگران کننده و تاسف آور به نظر می رسد.

و اما متهم ردیف اول:اعتیاد

تنها کافی بود دومرد خانواده اعتیاد یا سابقه اعتیاد نداشتند آنگاه وضعیت خانواده بسیار متفاوت میشد.

اگر قبول کنیم که زمان و جوانی چیزها (و سرمایه های) خیلی مهمی هستند مرتضی هردوی آنها را از دست داده است و حالا دنبال یک راه میانبر است و می خواهد از ازدواج خواهرش پول در بیاورد....و این نشان می دهد که مقصر اصلی وضعیت این خانواده اعتیاد است...

تمام سرنوشت نوید هم بسته به این است که در یک روز معمولی مثل بقیه روزها خسته از فکرها و مصائب زندگی ،.با یک تعارف بیا بکش...بیا ... بیا ... برود یک «پک» بزند یا نه و اگربزند ساده تر از آن که کسی فکرش را بکند «ابد و یک روز» برای او و زیر شاخه های او نیز اتفاق می افتد .

 همانطور که در فیلم می بینیم فرد معتاد از خانواده کاملا جدا می افتد .نمونه هایی از این موضوع را در رقص و شادی اعضای خانواده برای گرفتن  کارنامه نوید و یا گرفتن عکس های خانوادگی خانوادگی دست جمعی می بینیم که محسن از بقیه اعضای خانواده جدا است و به قول مرتضی، معتاد حتی در خانه خودش هم کارتن خراب است .معتاد حرف راستش را هم هیچکس قبول نمی کند مثل محسن.یکی از پتکهای فیلم صحنه ایست که پس از دعوای محسن و مرتضی (که در کنار صحنه بردن محسن به کمپ  بزرگترین پتک فیلم است) محسن را در آینه کنار تصویر جوانی اش می بینیم.