مدتي پس از اشغال خرمشهر، ركود محسوسي بر جبهه ها حاكم گرديد.
در روز ۴ آبان ۱۳۵۹ شهرستان خرمشهر در استان خوزستان پس
از بیش از یک ماه مقاومت رزمندگان ایرانی و نیروهای محلی، به اشغال کامل ارتش بعثی
عراق درآمد.
پایگاه اطلاع رسانی بسیج اساتید فارس: نیمه شب سوم آبان بود که
نیروهای ارتش بعثی با سازماندهی و تجهیز لشکرهای مستقر در جبهه خرمشهر و همچنین
فراخوانی نیروهای تازه نفس به این جبهه، هجومی وسیع و گسترده را به شهر آغاز
کردند و پس از جنگی نابرابر، وارد خیابانهای خرمشهر شدند. رزمندگان و مردم شهر
در اطراف پل خرمشهر که حالا به نام خونین‌شهر شناخته می‌شد، تلاش بسیاری کردند تا
از پیشروی نیروهای صدام جلوگیری کنند، اما سرانجام در غروب چهارم آبان، غرب خرمشهر
به دست دشمن افتاد و تراژدی تلخ خونین‌شهر رقم خورد. باقیمانده نیروهای مدافع، به
سمت شرق شهر عقب نشستند اما با تمام پایداریها، سرانجام خرمشهر سقوط کرد و به
اشغال کامل دشمن متجاوز درآمد. این اما به معنای پایان درگیری‌ها نبود که رزمندگان
ایرانی همچنان در جبهه شرق با نیروهای متجاوز درگیر بودند.
همزمان با این تحولات و
در پی کامل شدن اشغال خرمشهر، نیروهای متجاوز بر فشار خود در جبهه‌های دیگر افزوده
و بخصوص برای تکمیل محاصره آبادان و شکست مقاومت رزمندگان، یورش گسترده‌ای را به
این شهر آغاز کردند، چنانکه باران بمب و گلوله تلفات و خسارات فراوانی در آبادان
به جای گذاشت. جاده خرمشهر-آبادان، با آنکه زیر آتش شدید توپخانه و خمپارۀ دشمن
قرار داشت، اما همچنان رفت و آمد در آن جریان داشت. همان روزها بود که رادیو لندن
اعلام کرد: «آبادان به خاطر اهمیتی که در افکار عمومی ایران، عراق و جوامع بین‌المللی
دارد، به صورت یک هدف مشخص نظامی برای ارتش عراق باقی خواهد ماند و به نظر نمی‌رسد
ایرانیان بتوانند از پیشروی ارتش عراق جلوگیری کنند… اگر تغییر اساسی در کیفیت فعلی محاصره صورت
نگیرد، با توجه به اختلاف‌های دو کشور، باید در انتظار جنگی طولانی بین ایران و
عراق بود.»
در محورهای دیگر هم
اوضاع به همین منوال بود و درگیری ادامه داشت. در اهواز یک روز پس از اشغال
خرمشهر، عراق بر فشار خود افزود و از اولین ساعات روز با آتش توپخانه و بمباران،
قسمت‌هایی از شهر را ویران کرد.
همزمان با این تحولات،
در سوسنگرد، خبر‌ها حاکی از تقویت نیروهای عراقی و استقرار آنها در ارتفاعات الله‌اکبر
بود و در بستان، منازل و مغازه‌ها از سوی نیروهای عراقی و افراد جبهه التحریر،
مورد غارت قرار گرفت. در این روز علاوه بر جبهه‌ها، شهرهای آبادان، ماهشهر و اهواز
نیز بمباران شدند و یک هلیکوپتر عراقی در اطراف ماهشهر، هدف قرار گرفت.
هر چند خرمشهر در چهارم
آبان ۵۹ سقوط کرد و دشمن
بعثی، در ادامه تجاوزات خود، علاوه بر غارت کامل شهر، حتی به منازل خرمشهر رحم
نکرد و برخی از آنها را با ۳۰۰
تن تی.ان.تی به طور کلی تخریب نمود اما مقاومت مردم و رزمندگان تا ۲۰ ماه بعد یعنی روزی که رادیو خبر
آزادسازی خرمشهر را اعلام کرد، ادامه یافت. در تمام روزهای میانه سقوط و آزادی
خرمشهر، اخبار درگیری‌ها و پیشروی‌های نیروهای ایرانی به پایتخت می‌رسید و مردم هر
لحظه چشم به راه بازگشت این قطعه از خاک کشور به مام میهن بودند. انتظاری که در
سوم خرداد ۱۳۶۱ پایان گرفت.
خرمشهر آزاد شد
مدتي پس از اشغال
خرمشهر، ركود محسوسي بر جبهه ها حاكم گرديد. تا اينكه در تاريخ 15 دی 59 اولين
عمليات با نام "نصر" براي آزادسازي اين شهر انجام شد كه مرحله اول آن
موفقيت هاي بسياري داشت، ليكن چون براي حفظ دست آوردها و ادامه عمليات تدابير
سنجيده اي منظور نشده بود، مراحل بعدي آن اجرا نشد و نيروهاي عمل كننده به مواضع
قبلي خود بازگشتند.
در تاريخ 20 دی 59
نيز عمليات ديگري با نام "توكل" در شمال آبادان انجام شد تا با عقب
راندن نيروهاي دشمن از شرق كارون و تعقيب آنها در غرب اين رودخانه تا نوار مرزي،
هم آبادان از حصر درآيد، هم خرمشهر آزاد شود. در اين عمليات نيز اگر چه نيروهاي
خودي در يكي از محورها موفق شدند، اما الحاق نشدن يگان ها با يكديگر و نيز پيش
بيني نكردن تدابير پدافندي، سبب عقب نشيني نيروها گرديد. سرانجام پس از تغيير و
تحول در فرماندهي كل قواي مسلح - كه موجب تحول در مديريت جنگ شد - سلسله طرح هايي
براي آزادسازي مناطق اشغالي در دستور كار فرماندهان نظامي قرار گرفت كه 3 طرح آن
براي شكست حصرآبادان، آزادسازي بستان، آزادسازي منطقه غرب شوش و دزفول در قالب 3
عمليات ثامن الائمه (ع)، طريق القدس و فتح المبين با موفقيت اجرا شد.
منطقه عمومي غرب
كارون - از جمله خرمشهر - آخرين منطقه مهمي بود كه همچنان در اشغال عراق بود.
بنابراين، از يك سو فرماندهان نظامي ايران براي اجراي عمليات در اين منطقه اشتراك
نظر داشتند، از سوي ديگر عراق نيز كه طراحي عمليات براي آزادسازي خرمشهر را پس از
عمليات فتح المبين حتمي مي دانست، با در نظر گرفتن اهميت اين شهر و تاثير آن در
روحيه ارتش خود و خلل ناپذير نشان دادن اراده فرماندهي نظامي و نيز جايگاه آن در
دفاع از بصره، به ضرورت حفظ اين منطقه معتقد بود.
آغاز عمليات بيت
المقدس
مرحله اول
در حالي كه قواي عراق
در منطقه عمومي خرمشهر تقويت مي شد، عمليات بيت المقدس در ساعت 00:55 بامداد 2 دی
61 با قرائت رمز مبارك يا علي ابن ابيطالب (ع) براي آزادسازي خرمشهر آغاز شد.
نيروهاي رزمنده - كه از ساعت ها قبل در انتظار فرمان حمله بودند - در تمام محورهاي
عمليات به دشمن حمله ور شدند. در محور قرارگاه قدس، هوشياري دشمن و وجود استحكامات
متعدد، موجب شد نيروها تنها قسمتي از منطقه جنوب رودخانه كرخه كور را به عنوان
سرپل تصرف كنند. در محور قرارگاه فتح، يگان ها پس از عبور از كارون خود را به جاده
اهواز - خرمشهر رساندند و به ايجاد استحكامات و جلوگيري از نقل و انتقال و تحرك
دشمن در اين جاده پرداختند. نيروهاي قرارگاه نصر نيز اگر چه پيشروي كردند، اما
نتوانستند با نيروهاي قرارگاه فتح الحاق كنند. دشمن با درك محورهاي عمليات قواي
ايران و اهداف آنان، پس از سازمان دهي نيروهايش، پاتك كرد. اولين پاتك سنگين دشمن
در محور قرارگاه قدس و از جنوب رودخانه كرخه كور شروع شد كه پس از ساعت ها درگيري،
اين پاتك خنثي گرديد. در محور قرارگاه فتح نيز در حالي كه نيروها در حاشيه جاده
مستقر بودند، دشمن از عدم الحاق بين دو قرارگاه فتح و نصر استفاده كرد و با رخنه
در شكاف ميان قرارگاه ها، فشار شديدي بر نيروهاي ايران وارد آورد.
در پايان روز اول،
وضعيت كلي عمليات به اين ترتيب بود كه قرارگاههاي نصر و فتح، سرپلي به مساحت 800
كيلومتر مربع را تصرف كرده بودند. قرارگاه قدس نيز به غير از دو محور، در بقيه
محورها نتوانسته بود از رودخانه كرخه كور عبور كند.
مرحله دوم عمليات (
استقرار در شمال خرمشهر)
در اين مرحله از
عمليات مقرر گرديد كه قرارگاه هاي فتح و نصر از جاده اهواز - خرمشهر به سمت نوار
مرزي پيشروي كنند و قرارگاه قدس نيز به صورت محدود براي تصرف نقطه اي به عنوان
سرپل در جنوب رودخانه كرخه كور و درگير كردن لشكرهاي 5 و 6 عراق در آن منطقه اقدام
كند، سپس آن نقطه را گسترش دهد. عمليات در ساعت 22:30 روز 1361/2/16 آغاز شد.
نيروهاي قرارگاه فتح،
در همان ساعات اوليه به جاده مرزي رسيدند. يگان هاي قرارگاه نصر نيز با اندكي
تاخير و تحمل فشارهاي شديد دشمن، به مرز رسيدند و با قرارگاه فتح الحاق كردند.
مرحله سوم عمليات (در
آستانه ورود به خرمشهر)
با پيدايش اوضاع جديد
و آگاهي از آشفتگي دشمن، تصميم گرفته شد با وجود خستگي مفرط رزمندگان - كه بر اثر
چند مرحله پيشروي توام با نبردهاي شديد شبانه روزي با دشمن ايجاد شده بود - در
اجراي مرحله سوم عمليات تعجيل شود. در اين مرحله از عمليات مقرر شد قرارگاه فتح در
عمق 6 كيلومتري نوار مرزي نيروهاي دشمن را منهدم كند؛ قرارگاه نصر نيز ضمن پاك
سازي منطقه حد فاصل جاده خرمشهر - اهواز تا نهر عرايض از وجود دشمن، در منطقه
شلمچه پيشروي كند؛ قرارگاه قدس هم ماموريت يافت در منطقه كوشك، طلاييه، دشمن را تا
پشت مرز عقب براند. عمليات در ساعت 22 روز 19 اردیبهشت 61 آغاز شد و هر چند تلفات
و خسارات سنگين بر دشمن وارد آمد، ليكن هوشياري و تمركز نيروهاي عراقي در خطوط
پدافندي موجب شد رزمندگان اسلام نتوانند به اهداف تعيين شده در اين مرحله از
عمليات دست يابند.
مرحله چهارم عمليات
(آزادسازي خرمشهر)
پس از مرحله سوم
عمليات بي درنگ فرصت لازم در اختيار يگان ها قرار گرفت تا به بازسازي و تجديد
سازمان نيروهاي خود بپردازد. در اين ميان قرارگاه فجر نيز با سه تيپ پياده وارد
منطقه شد. سپس در جلسات متعددي عمليات مرحله چهارم به اين شكل طراحي شد كه قرارگاه
نصر با حركت در امتداد مرز به سمت جنوب، ضمن بستن جاده شلمچه، خود را در محور نهر
خين به اروند رود برساند؛ قرارگاه فجر در جناح مياني و در امتداد نهر عرايض به سمت
اروند رود پيشروي كند؛ قرارگاه فتح نيز در امتداد جاده اهواز - خرمشهر و براي
آزادسازي خرمشهر وارد عمل شود.
عمليات در اين مرحله
از ساعت 22:30 روز 1 خرداد 61 آغاز شد. قرارگاه نصر در امتداد مرز پيشروي كرد و
موفق شد جاده شلمچه را مسدود كند. قرارگاه فجر نيز توانست ضمن تامين پل نو،
نيروهايش را به اروند رود برساند. اما قرارگاه فتح به دليل حساسيت و هوشياري دشمن
نتوانست به اهداف مورد نظر دست يابد. به اين ترتيب، محاصره خرمشهر كامل شد،
صبح روز 3 خرداد 61
حلقه محاصره خرمشهر تنگ تر شد و انبوه نيروهاي دشمن كه 2 روز محاصره در هوايي گرم
طاقت شان را به سر آورده بود. مقاومت را بي تاثير دانستند و با خروج از مواضع خود
در تمام شهر، در چند ستون طولاني و كنار هم به سوي پليس راه آمدند و در حالي كه
تكبير مي گفتند و شعار الموت لصدام و دخيل الخميني سر مي دادند، خود را تسليم
كردند.
به اين ترتيب، خرمشهر
كه پس از 34 روز مقاومت در برابر دشمن در تاريخ 4 آبان 59 اشغال شده بود. بعد از
575 روز و طي 25 روز عمليات در ساعت 11 صبح روز 3 خرداد 61 آزاد شد. همچنين، در
اين عمليات - كه به آزادسازي 5038 كيلومتر مربع از اراضي اشغال شده انجاميد -
هويزه، پادگان حميد و جاده اهواز - خرمشهر نيز آزاد شد و در اختيار رزمندگان
جمهوري اسلامي ايران قرار گرفت.
انتهای خبر/224224
طوفان نمکی و ایجاد منطقه شبه کویری؛ حاصل خشکی اکوسیستم تالاب بختگان
