بسیج هنرمندان فارس- فیلمنامه اولین و به عبارتی یکی از مهمترین بخش های خلق اثر هنری است. درواقع فیلمنامه اولین گامی است که یک هنرمند برای خلق اثر سینمایی برمی دارد تا شاید هنرمند دیگری با تجسم بخشیدن آن، در جلوی دوربین، با کمک هنرمندان دیگری در بازی، گریم، طراحی لباس و صحنه، نور، فیلمبرداری، خلق صداها، جلوه های ویژه و موارد دیگر، آن را تکمیل و به جامعه مخاطب، عرضه کنند.
بیژن کیا، مسئول انجمن فیلم
سازمان بسیج هنرمندان فارس، اهمیت فیلمنامه را در کاربردی بودن آن می داند؛ تسهیل
کردن و تسریع نمودن پروژه ی ساخت فیلم را ازجمله این کاربردها ازدید وی می باشد.
در ادامه آموزه هایی از این نویسنده
ومنتقد فیلم را دنبال می کنیم.
تاریخچه و تعاریف اولیه
1-تاریخچه ی فیلمنامه نویسی: در نخستين روزهاي تاريخ سينما چيزي
بعنوان فيلمنامه وجود نداشت، سينما صرفاً يك تجربه ی تازه بود . بیشتر فيلمها بدون طرح و متن اجرائی ساخته میشدند. و برخی از فیلم ها با تکیه بر يادداشتي کوچک شكل مي
گرفتند.
بعدها با مفصل شدن طرحهاي اجرائی ، توجه به روایت داستاني و نیاز به جذب مخاطب بیشتر از طریق داستان گوئی
و تخیل پردازی ، وجود فيلمنامه ضرورت پيدا کرد. نخستین فیلم نامه ها مشابه خلاصه داستان
یا سیناپس بودند . در این دوره فیلم سازی بر اساس آثار داستان نویسان و فیلم نامه نویسان
رونق گرفت . به طوری که حدود 300 طرح داستانی بر اساس آثار شکسپیر به فیلم تبدیل شد
.
اولین شرکت فیلم سازی که نویسندگان
را به خدمت گرفت شرکت بیوگراف بود . ورود نویسندگان به عرصه سینما به اوایل قرن 20
بر می گردد .
از پیشرفته ترین شیوه های فیلم
نامه نویسی آن دوران توسط ( جوان ماتیس ) برای فیلم نامه نویسی ابداع شد . شیوه دکوپاژ
مانند بود . در این شیوه فیلم نامه به صورت نما به نما و تفکیک شده با ذکر دیدگاه دوربین
نوشته می شود . با ورود صدا ابتدا صحنه های تئاتری را تبدیل به فیلم میکردند . اما
به دلیل تفاوت کارکرد دیالوگ در تئاتر و سینما فیلم ها ملال آور بودند . فیلم های اولیه
دوران سینما شباهتی به نمایش های کمدی یا دلارته ی قرن شانزدهم و هفدهم ایتالیا و یا
همتای ایرانی آن یعنی نمایش های تخته حوضی داشتند . این گونه نمایش ها در قرن 18 به
همت ( کارلو گاردونی و کارلو گوتس ) گسترش یافتند .
در سال 1933 ( اتحایده فیلم نامه
نویسان ) آمریکا بنیاد نهاده شد و فیلم نامه نویسی به صورت حرفه ای مستقل از کارگردانی
در آمد .
امروزه برخی از فیلم نامه ها به
صورت گروهی نوشته میشود که در این گروه نفر اصلی طراح داستان و خط داستانی است و افرادی
مثل دیالوگ نویسان ، طنز نویسان و ... او را همراهی میکنند .
چرا فیلمنامه اهمیت دارد؟
کاربردهای اصلی فیلمنامه نویسی
را می توان در دو مورد خلاصه کرد:
1- تسهیل کردن پروژه ی ساخت فیلم
2- تسریع نمودن پروژه ی ساخت فیلم
2-عوامل پیدایش فیلم نامه :
1- طولانی شدن زمان نمایش از یک دقیقه به بیست دقیقه
در پی افزایش طول نوار فیلم از یک حلقه به بیست حلقه با افزایش طول فیلم لزوم پیش بینی
کردن فیلم ، برنامه ریزی برای حل مشکلات فیلم برداری و صرفه جویی توسط کارگردان به
وجود آمد .
2- لزوم حفظ تداوم دراماتیک و تدوین
ساختار منطقی برای خط روائی فیلمنامه: طولانی شدن فیلم هایی که وقایع آن ها رابطه ارگانیک
و دراماتیک با یکدیگر داشتند . یعنی هر صفحه از صفحه قبل ناشی میشد و خود پایه و مبنایی
برای صحنه های بعد میگردیدند . ( هر صحنه علت صحنه بعد بود و معلول صحنه قبل بود )به
علت مشکلاتی که برای حفظ تداوم آن ها به وجود میآمد فیلم ساز را مجبور میکرد قبل از
فیلم برداری پیوستگی جنبه های گوناگون این وقایع را از جهات مختلف بررسی کند . این
اقدام خود نوعی نگارش فیلم نامه بود و این بیشتر برای فیلم هایی بود که بر محور یک
موضوع واحد دور می زدند و داستان واحد به صورتی دراماتیک و بر اساس اصول ارسطویی بیان
میشد و نه برای فیلم های اپیزودیک یا مستند وار .( مثل فیلم به همین سادگی ) که هر
صحنه از سایر صحنه ها استقلال نسبی دارند 3- صرفه جويي درهزينه توليد فيلم:
4- پرورش کامل ايده ها،استفاده
از تمامی ايده ها و منظم کردن ايده ها
5- پیدایش
زبان سینمائی و تکنیک های جدید برای قصه گویی در سینما از جمله : تدوین ، نمای درشت
نمای متحرک و انواع ربط های تصویری که بیان سینمایی را رسا تر و فیلم سازی را پیچیده
تر کرده اند .
6- اخطراعات و پیشرفت های فنی سینما
از جمله : اضافه شدن صدا به تصویر ، اختراع انواع لنز ها ، حساس کردن نوار فیلم و ساختن
انواع پروژکتور ها .
در زمان سینمای صامت ، یعنی قبل
از ساخته شدن فیلم خواننده جاز ، اولین فیلم ناطق در 6 اکتوبر سال 1927 در نیویورک
نیازی به مکالمه نویسی نبود و فقط کارگردان در جاهایی که نیاز بود صحفه متنی برای مکالمه
قرار میداد . اما بعد از اضافه شدن صوت به تصویر مکالمه نویسی ضرورت یافت و نویسندگان
حرفه ای برای این امر پدید آمدند . در زمان سینمای صامت توقعات تماشاگران به اینکه
فیلم ها بیشتر جنبه واقعی داشتند نه نمایشی برای مکالمه های طبیعی تر بیشتر شد .
3-تعریف فیلم نامه
1- فیلم نامه یا سناریو ، متنی است شامل شخصیت ها ، ماجراها و هر آنچه
در فیلم روی خواهد داد به صورت یک دستور العمل ، که توسط فیلمنامه نویس یا فیلم نامه
نویسان نوشته می شود. فیلم نامه معمولا شامل تمام جزئیات صحنه ، گفت و گو ، کنش و گاه
حتی موقعیت و زاویه دوربین است.
2- فیلمنامه نوشته ایست که واقعه یا رویدادی را با استفاده از عناصر
دیداری ، شنیداری ، گفتاری و رفتاری چه در قالب داستانی و چه غیر داستانی به شکلی موجز
و نمایشی روایت می کند.
3- تعاريف متعددي براي فيلم نامه ذآر مي آنند آه در حقيقت همة آنها يكسان
است.
4- داستاني آه با تصاوير، در قالب گفت و گو و توصيف، در بطن ساختار دراماتيك
بيان مي شود.
5- طرحي ساختاري براي فيلم.
6- ثبت علائمي براي انتقال صوت و تصاوير به نوار فيلم با روشي آه بيشترين
تأثير خود را در حداقل زمان بر مخاطب
به جاي گذارد.
7- داستان شخصيتي آه تجربه اي حسي را پشت سر م يگذارد، با مشكلي مواجه
م يشود و در طول فيلمنامه در
پي حل آنست.
8- فیلمنامه داستانی است که همراه با توضیح صحنه‌ها برای ساخت فیلم نوشته
میشود.
4-فیلم نامه نویس کیست و چه وظائفی دارد؟
کسی که مسئول نوشتن تمام یا بخشی
از فیلم نامه فیلم است. گاه یک نفر تمام فیلم نامه را می نویسد ، گاه هم چند نفر به
طور مشترک فیلم نامه را آماده می کنند.
گاهی فیلم نامه نویس ، با فرستادن
فیلم نامه ای ( به دلخواه خود ، فیلم نامه ای نوشته) به نماینده ، خود پیشقدم می شود
و این نماینده آن را به یک تهیه کننده مستقل یا یک شرکت فیلم سازی جهت ملاحظه ارائه
می کند. ولی یک فیلم نامه نویس با تجربه با یک تهیه کننده در یک جلسه توجیهی ملاقات
می کند و چند طرح را که قابل تبدیل به فیلم نامه هستند پیشنهاد می کند. و پس از مورد
قبول واقع شدن پیشنهادش آن طرح را به فیلم نامه بدل می کند. گاهی هم تهیه کننده ، طرحی
برای فیلم دارد و فیلم نامه نویس را برای پروراندن آن استخدام می کند. مورد آخر به
ویژه هنگامی رخ می دهد که تهیه کننده ای که همیشه در جستجوی طرح است ، حقوق یک رمان
یا نمایش نامه را می خرد و از فیلم نامه نویس می خواهد که از روی آن یک اقتباس سینمایی
ارائه دهد.
5-ساختار اولیه ی فیلمنامه:
سکانس: سکانس یک فصل از فیلمنامه
است که می‌تواند از یک یا چند صحنه تشکیل شود و یک موضوع را دنبال می‌کند که با پایان
یافتن آن موضوع سکانس نیز عوض میشود./ سکانس وحدت موضوع دارد.
صحنه: مکان فیلم برداری را صحنه یا لوکیشن
گویند. در یک صحنه به فضای حاکم بر آن، بازی بازیگر در صحنه، دیالوگ‌ها و اتفاقاتی
که در آن مکان صورت می‌گیرد پرداخته میشود. صحنه از یک یا چند پلان تشکیل می‌گردد
که ممکن است داخلی یا خارجی و یا روز یا شب یا ساعاتی دیگر باشد./ صحنه وحدت زمان یا
مکان دارد.
پلان، نما یا شات: پلان کوچکترین
واحد یک فیلم است به عبارت دیگر پلان برشی از یک صحنه است.
6-تفاوت فيلمنامه با فيلم:اگر رمان را يک خانه فرض کنيم،
چرک نويس، يعني متن ابتدايي نوشته شده توسط نويسنده، به مثابه اسکلت و فونداسيون اين
خانه و متن نهايي و ويرايش شده، به مثابه شکل نهايي، رنگ آميزي شده و نماسازي شده آن
است. همان طور که ساکنان اين خانه تنها شکل نهايي آن را مي بينند و تصوري از فونداسيون
آن ندارند، خواننده رمان نيز هرگز نسخه چرک نويس آن را نمي خواند، بلکه نسخه تميز و
ويرايش شده اي را مي خواند که نويسنده به عنوان متن نهايي به چاپخانه سپرده است.
اگر يک فيلم را يک خانه فرض کنيم،
فيلمنامه حکم نقشه خام اوليه اين خانه را دارد. اين نقشه ممکن است در حين ساخت دچار
تغييراتي شود. بيننده اي که فيلم را مي بيند، هرگز از نقشه اوليه، يعني فيلمنامه خبر
ندارد و تنها اثري را مي بيند که بر مبناي تفسير عده اي (کارگردان و تهيه کننده) از
اين فيلمنامه ساخته شده است.
اين همانندسازي، تفاوت اساسي بين
فيلمنامه نويسي و داستان نويسي را به خوبي نشان مي دهد. وقتي شما فيلمنامه اي را که
نوشته ايد بازنويسي مي کنيد، هرگز نسخه نهايي اي را خلق نمي کنيد. نسخه نهايي فيلمنامه
شما، فيلمي است که بر مبناي آن ساخته خواهد شد. تماشاچيان هرگز مستقيماً کلمات شما
را نمي بينند. اين حقيقت دردناک در تئوري براي همه، واضح و بديهي است، اما بسياري از
فيلمنامه نويسان تازه کار کاملاً آن را ناديده مي گيرند.
7-ویژگی های اصلی یک فیلم نامه
خوب : در نوشتن
یک فیلم نامه ، مانند هدیه دادن نیت مهم است ...» این به معنی آن است که هدف و و هر
آنچه که قرار است به تماشاگر منتقل شود باید به خوبی از سوی فیلم نامه نویس درک شود
و به خوبی نیز به بیننده منتقل شود. این هدف ممکن است هدف هایی چون : ترساندن در به
ویژه در فیلم های ترسناک ، خنداندن به ویژه در فیلم های کمدی ، تفکر و تامل در فیلم
های خاص و غیر متعارف و ... باشد. در هر حال این هدف هر چه باشد باید به شیوه ای درست
و متعالی ارائه شود و نه با دست گذاشتن بر روی سخیف ترین جنبه های بشری. باید به تماشاگر
احترام گذاشت و او را به شیوه ای مناسب با فیلم همراه کرد.
• یک فیلم نامه نویس همیشه می تواند
از الگوهای موفق و تضمین شده استفاده کند اما هرگز نباید از خلاقیت و نو آوری و ارائه
نکات و ویژگی های جدید پرهیز کند. در واقع باید تلاش کند تا اگر می تواند تماشاگرش
را در یک تجربه تازه دخیل کند.
• یک فیلم نامه نویس هرگز نباید
تماشاگر را فراموش کند. او باید اطلاعات مورد نیاز تماشاگر برای همراهی با فیلم را
، در زمان های مناسب به او بدهد تا او گیج نشود و به دلیل بی اطلاعی قصه را گم نکند.
مثلا یکی از اصول فیلم نامه نویسی کلاسیک آن است که شخصیت های مهم و اصلی فیلم باید
در یک سوم اول فیلم به بیننده به گونه ای معرفی شوند. و یا در فیلم های جنایی نمی توان
از دادن اطلاعاتی که تماشاگر را برای حل معما کمک می کند ممانعت کرد.
• شخصیت پردازی یکی از مهم ترین
جنبه های فیلم نامه نویسی است ، آنقدر مهم که حتی برخی فیلم ها بدون برخورداری از ماجرا
و قصه خاصی تنها از طریق شخصیت پردازی و همذات پنداری تماشاگر با او فیلم نامه را پیش
می برند.
• باید توجه داشت که سینما اول
یک رسانه تصویری و بعد یک رسانه صوتی است. دیالوگ لازم و حیاتی است اما نباید در دیالوگ
نویسی حتی کوچکترین احساسات را به تماشاگر گوشزد کرد. اگر فضاسازی ، بازی ها و فیلم
نامه قوی باشد ، تماشاگر به خوبی حس صحنه را درک می کند و دیگر نیازی به دیالوگ های
کشدار و طولانی نیست. در واقع با توجه به ماهیت و ویژگی های شخصیت ها باید دیالوگ ها
را نوشت و تا حد ممکن از دیالوگهای موجز و پر عمق استفاده کرد البته منظور ثقیل و سنگین
نیست. بنابراین می توان سه ویژگی برای یک دیالوگ مناسب ذکر کرد : خلاصه گفتن ، صحیح
گفتن و عدم توضیح واضحات.
• فیلم نامه نویس احتیاج چندانی
به شناخت کامل تکنیک سینما ندارد ، ولی تجربه ثابت نموده ،فیلم نامه هایی که ، فیلم
نامه نویسانشان با تکنیک سینما آشنایی کامل دارند موفق ترند.
