1- عهد
انقلاب اسلامی
اين
دوره ي 37 ساله یعنی از شروع انقلاب اسلامی، 1357 تا آغاز سال 1394 خورشیدی، كه
بسياري از نوآوري ها و جريان هاي ادبي نوپا را در خود جاي مي دهد، به 3 بازه ی مهم
تقسيم مي شود :
الف ) سال های
نخستین انقلاب؛ رخ داد های این دوره ریشه در جریان های پیش از بهمن 57 دارد.
ب ) سال هاي
جنگ.
ج ) سال های پس
از پايان جنگ تا كنون.
در ادامه به
طور كلي خصوصيات هر كدام از اين دوره ها مورد بررسي قرار مي گيرد.
وضعیت
شعر در سال های نخستین انقلاب
انقلاب اسلامیایران در 22 بهمن 1357 به پیروزی رسید
و مردم انقلابی، اداره کشور را به دست گرفتند. پس از پیروزی انقلاب، ایران
از نظر اوضاع و احوال داخلی عرصهی حوادث تاریخی
بی‌شماری گشت و از نظر بین المللی نیز کانون توجه سیاستمداران
جهان شد. در سالهای پس از پیروزی انقلاب، کمیّت و کیفیت حوادث کشور بهاندازهای فراوان بود که سالهای پس
از انقلاب نیز چون همان سالهای جنگ و مبارزه مهم است.
امام خمینی پس از بازگشت بهایران
رسماً اعلام کرد که دولت تشکیل خواهد داد. این دولت که در تاریخ 15/11/1375
با حکم اما و به نخست وزیری مهندس بازرگان رسمیت پیدا کرد، مأمور
شد تا علاوه بر ادارهی کشور برای تغییر نظام سیاسی کشور، به جمهوری اسلامیبه برگذاری رفراندوم اقدام کند و
انتخابات مجلس خبرگان را برای تصویب قانون اساسی نظام جدید انجام دهد. با پیروزی
انقلاب، در 22 بهمن، این دولت با عنوان «دولت موقت انقلاب اسلامی» اداره کشور را
به دست گرفت. بالاتر از دولت
موقت، شورای انقلاب اسلامیقرار
داشت و امام به عنوان رهبر انقلاب، هم برکار دولت موقت و هم بر کار شورای انقلاب
نظارت میکرد.
فردای روز پیروزی، نخستین قدم برای تأسیس اولین نهاد انقلاب
اسلامیبرداشته شد و
«کمیتهی انقلاب اسلامی» به فرمان امام
به وجود آمد. در این دوره مردم انقلابیکه
در گیر و دار مبارزات اسلحه به دست آورده بودند تحت فرماندهی کمیته درآمدند و حفظ
نظم و امنیت و دستگیری سران رژیم سابق را به عهده گرفتند.
وزیران کابینهی دولت موقت که غالباً از «نهضت آزادی» و
«جبههی ملی» بودند اختیار وزارتخانهها را به عهده گرفتند و چرخ امور کشور به
سختی و آرام آرام به راه افتاد. بسیاری از مردم به عضویت حزب نوتأسیس «جمهوری
اسلامی» درآمدند که رهبری آن را آقایان بهشتی، موسوی اردبیلی، خامنهای، هاشمیرفسنجانی و باهنر که از روحانیون مبارز
و از نزدیکان امام بودند به دست گرفتند.
روز دهم فروردین 1358 انقلاب اسلامیبه
رفراندوم گذاشته شد و مردم به پای صنوقهای رأی رفتند و نتیجه در روز 12 فروردین
اعلام شد و مردم با 98 درصد بهاین
نظام نوبنیاد رأی مثبت دادند.
در ماههای اول بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، دو نهاد مهم دیگر
یعنی «سپاه پاسداران» و «جهاد سازندگی» تشکیل شد و
اولین نمازجمعهی تهران به امامت آیت الله طالقانی برگزار شد.
در ماه رمضان همان سال اولین راهپیمایی و تظاهرات روز قدس نیز
انجام گرفت و جمهوری نوپای اسلامیایران
با نگرشی ضد استکباری و ضد صهیونیستی خود را به جهان اسلام معرفی کرد.
به دنبال تسخیر سفارتخانهی آمریکا به دست دانشجویان و مردم
در آبان 1358 که بعدها به لانهی جاسوسی معروف شد؛ دولت موقت که اختلافاتی اعتقادی
و سیاسی با امام داشت استعفا کرد و شورای انقلاب مستقیماً ادارهی کشور را به عهده
گرفت.
در
ماههای اول بعد از پیروزی حملات چریکی گروهکهای مجاهدین خلق، حزب توده و فداییان
خلق به مردم و شخصیتهای انقلابیباعث
کشته شدن هزارن نفر از مردم گشت که به مرور زمان به کمک مردم و نیروهای انقلابیاهداف اصلی این احزاب که فکر به قدرت
رسیدن آنان بود اش گشت و این گروهکها یا منحل شدند و یا فراری گشتند.
در
بهمن 1358 انتخابات عمومیبرای
تعیین اولین رییس جمهور برگزار شد و بنی صدر به ریاست جمهوری رسید. در اسفند همان
مردم برای انتخاب نمایندگان اولین دورهی مجلس به پا صندوقهای رآی رفتند و در
خرداد 1359 مجلس افتتاح شد و هاشمیرفسنجانی
ریاست آن را به عهده گرفت.
از
دیگر رویدادهای مهم
بهار و تابستان 1359 تعطیلی دانشگاهها و آغاز انقلاب فرهنگی، حملهی آمریکا و شکست
او در طبس، کودتای نافرجام توسط سران رژیم گذشته و به نخستوزیری رسیدن محمد علی
رجایی میباشد.
«شعر
عصر انقلاب همگام با شكل گيري انقلاب در سال هاي پاياني حكومت رژيم پيشين پا گرفت
و مسير خود را مشخص كرد. در راه پيمايي ها و تظاهرات روزهاي انقلاب بسياري از
شاعران با الهام از دستاورد هاي نهضت شعر گفتند و ارزش هاي نوين حركت مردمي را كه
عمدتاً جنبه هاي حماسي، عرفاني و ديني داشت در خود منعكس كردند. » ( يا حقي،
1374 : 252 )
با
توجه به جريان هاي فصلي كه در سطح جامعه در آن زمان اتفاق افتاد انتظار مي رفت كه ادبيات
نيز دچار تحولي در راستاي آن تغييرات شود. و همان طور كه گفته شد در زمان رضا خان
و محمد رضا پهلوي، شعر از آن نزديكي كه در زمان مشروطيت به مردم پيدا كرده بود فاصله
گرفت و عصر انقلاب زماني مناسب براي برقراري ارتباط نزديكي ميان ادبيات و مردم به
نظر مي رسيد «سال هاي 1357 تا 1392، سال هاي دگرگوني، آشفتگي و شكوفايي شعر امروز
ايران بود و شعر كه احساس مي شد از مردم فاصله گرفته است گامي بلند در جهت مردمي
شدن برداشت. . . سال 1357 با جنبش هاي پراكنده انقلابي در شهر هاي ايران آغاز شد و
شعر انقلاب كه تجربه دوره هاي گوناگون انقلاب مشروطيت، اختناق رضا خاني، مبارزات
سياسي پس از رضا خان تا 1332 و سمبوليسم دو
ره ي مقاومت پس از كودتاي 28 مرداد 1332 را پشت سر داشت جاني تازه به خود گرفت. از
هفدهم شهريور 1357 با توده گير شدن انقلاب ايران، شعر نيز هويت تازه اي يافت»( ر.ک
شعر شهادت است، ص 2 و 3 ).
زبان
شعر انقلاب
با ايجاد موج هاي انقلاب در جامعه و تحت تأثير گرفتن قشرهاي
مختلف مردم از اين جريان، ادبيات فارسي و به خصوص شعر نيز آماده ي دگرگوني
شد و هم زمان با انقلابي كه در جامعه در حال رخ دادن بود، انقلابي در شعر و زبان
شاعران نيز آماده ي شكل گرفتن شد. از آن جا که
«
شعر معاصر با شیوع شیوه ی نو، در لحن و بیان و واژگان تازگی
های قابل و ارجمندی یافت که شعر سنتی را نیز بهره مند ساخت و شعر سنتی به خاطر
همنشینی با طرز تازه در ادبیات انقلاب اسلامی بیش از دورهی پهلوی از این نوجوییها
و تازهاندیشیها بهره-مند گشت. »(کافی، 547:1386).
در
پيش از آن زمان كه شاعران محدودي در حال قلم زدن بودند و اگر هم شاعران در وادي
ادبيات شروع به فعاليت مي كردند اكثر آن ها فعاليتي نمادين داشتند و به ادبيات سمبوليسم
روي آورده بودند، با ظاهر شدن علايم انقلاب و به جريان افتادن موج آن در اقشار
مردم شاعران جوان زيادي به جرگه ديگر شاعران وارد شدند؛ شاعراني كه مردمي تر بودند
و با زباني در پيوند با زبان مردم شعر مي سرودند و زبان از سمت سنتي به سمت نيمه
سنتي و صریح تر اما قابل فهم تركشيده شد. گر چه قالب هاي مورد اقبال همان قالب هاي
سنتي بودند. در اين زمان بود كه واژگان هاي جديدي وارد حوزه ي شعر شد و شعري با
خصوصيات خاص را ايجاد كرد که به شعر انقلاب موسوم شد. شعر انقلاب داراي زباني
صريح، حماسي، توفنده و آسان فهم بود و مخاطب خود را عموم مردم قرار داده بود. در
اين زمان نمادهايي وارد شعر شد كه قبلاً از آن ها استفاده نمي شد ویا تعداد آن ها آن
قدر اندک بود که نمی توان آن ها را به عنوان نماد جریان خاصی در نظر گرفت، نماد
هايي چون : سحر، خون،
شهيد، ظلم ستيزي، غفلت ستيزي، شهادت، لاله، مرغ سحر، آفتاب، و غیره كه حضور و
فراوانی بالای اين نمادها، شعر انقلاب را از شعر هاي قبل از آن متمايز كرد. بی شک«
حاکمیت علما و حضور روحانیان در رأس هدایت انقلاب، از دیگر نکته هایی است که در
جهت دهی زبان شعر انقلاب تأثیر دارد. »(همان:547)
خیال
همان طور که اشاره شد زمانی که زبان صریح و توفنده می شود و شاعر در پی پیام رسانی خاصی به خصوص در زمینه های سیاسی- اجتماعی است، عناصر خیال کم تر مورد توجه شاعر قرار می گیرد. در نتیجه خیال در رباعی انقلاب در فارس بسیار کمرنگ است و محدود می شود به تصویرها و ترکیب های محدود و تکراری و جدولی که در رباعی های احد ده بزرگی، نصرالله مردانی به صورت همیشگی وجود دارد. این رباعی ها به طور کلی دارای عناصر زیبایی شناختی ادبی نیست و شاعر تنها به دنبال عنوان کردن چند کلمه و اندیشه ی خاص در شعر بدون تخیل و بازی های زبانی ویژه است و شنونده پس از خواندن چند رباعی به تصویرها و ترکیب های تکراری مواجه می شود که نه تنها از خواندن آن ها لذت نمی برد بلکه برایش خسته کننده نیز می باشد. در این زمان رباعی های دیگر با مفاهیمی غیر از مفاهیم انقلابی نیز وجود دارد که اگرچه از لحاظ زیبایی و خیال بسیار قوی نیستند اما از این نظر خصوصیات بهتری نسبت به رباعی های انقلابی در آن ها وجود دارد. با این وجود در کل خیال نوگرایانه در چند سال اول انقلاب در رباعی هنوز قوام پیدا نکرده است. تشبیه ها، استعاره ها، تصویرسازی ها و غیره همگی یادآور رباعی های سروده شده توسط دیگر شاعران موفق تر است که با زبانی سست تر و ضعیف تر تکرار شده اند.
انتهای پیام/ 224224
