چالشها و راهکارهای فراروی حوزه های علمیه

مقدمه
جامعه ای که ما در آن زندگی می کنیم دین اش اسلام و کتاب اش قرآن و پیامبرش مظهر رحمت و هدایت و پیام اش احیاء دلهای مرده و بیداری عقل های خفته است و اکمال و اتمامش بر مبنای ولایت ابلاغ گردیده است.نقش بی بدیل هادیان این طریقت که همان مبلغین و حوزویان می باشد بر کسی پوشیده نیست و از این ره یافت هرگونه هدایت و رستگاری و ضلالت و گمراهی را به عملکرد آنها نسبت می دهند همانگونه که امروز شاهد آن هستیم.بنابراین اصلاح ساختار و روشهای گفتاری و رفتاری مراکز حوزوی امری اجتناب ناپذیر است و اصلاح جامعه ارتباط مستقیم به برونرفت این مجموعه از چالشها دارد لذا با اندک بضاعتمان مواردی ازچالشهای فراروی حوزه های علمیه را به نگارش در می آوریم باشد با تمسک و تبعیت از فرامین و بیانات حکیمانه و عالمانه ی رهبر فرزانه ی انقلاب اسلامی و هدایت مراجع عظام ، علماء،فضلا،اساتید و همراهی طلاب محترم حوزه های علمیه بتوانیم گامی در جهت رفع چالشها برداریم و ادای دین کرده باشیم نسبت به امام(ره) و شهداء خاص شهداء حوزه و روحانیت که چراغ راه هدایت جامعه ما بوده و هستند انشاءا…



حوزه ها و روحانیت حاملان امانت وحی و رسالت

ورود به جایگاه حوزه وروحانیت که به تبع جایگاه فقه وفقاهت است کار آسانی نیست وشاید کار هر کسی نباشد  و بررسی چالش ها وارائه راهکارهای عملی قطعا منوط به احاطه کامل و جامع به این حوزه می باشد چرا که این مجموعه وظیفه رهبری وراهبری جامعه را عهده دار می باشد تا جایی که مرکب قلم این حاملان رسالت وحافظان مرزهای ایدئولوژی برخون سرخ شهید ارجحیت پیدا می کند و مصداق واقعی (مدادالعلماء افضل من دماء الشهداء) را عینیت می بخشد .چقدر حکیمانه حضرت امام (ره) فرمودند (تردیدی نیست که حوزه های علمیه و علمای متعهد در طول تاریخ اسلام و تشیع مهمترین پایگاه محکم اسلام در برابر حملات و انحرافات و کجرویها بوده اند علمای بزرگ اسلام در همه عمر خود تلاش نموده اند تا مسائل حلال وحرام الهی را بدون دخل وتصرف ترویج نمایند ) حضرت امام (ره) آن مصداق معلومون فی السماء که چگونه بودن وچگونه زیستن وچگونه اندیشیدن را در جامعه ما نهادینه کرد چقدر زیبا فرمودند که (اگر فقهای عزیز نبودند" معلوم نبود امروز چه علومی به عنوان قرآن و اسلام اهل البیت علیهم السلام به خورد توده ها داده بودند ) این مجموعه از دیر وباز به علت جایگاه رفیع اش در نظام توحیدی مورد کنکاش  صاحب نظران و مکتب وایسم های مختلف بوده و هر کس به بضاعت ونیت خود نگاهی جامع و گاه سطحی به ساختارها وحوزه ها ی شناختی و معرفتی آن داشته است که گاه موجبات تقویت را فراهم نموده و گاه خواسته یا ناخواسته بسترتضعیف  این پایگاه قوی مردمی و اعتقادی را فراهم نموده است .حال که با بضاعت اندک در مسیر بررسی چالش ها و در حد وسع،  راهکارها قدم گذاشته ایم از درگاه حضرت حق و ساحت مقدس نبی مکرم اسلام می خواهیم که بنده نوازی نموده اند و آنچه صلاح حوزه وروحانیت است به ذهن آورده تا مکتوب محضر مراجع عظام وعلمای فن و فرهیختگان و صاحبان خرد واندیشه ارائه تامورد بازنگری و تحلیل و تدقیق قرارگرفته و خروجی آن بیشتر از گذشته ما را به باید ها ونبایدهای این حرکت آشنا گرداند .باید پذیرفت که از نظر منابع شناختی و شیوه های اجتهادی حوزه های علمیه بسیار غنی هستند وبه جرأت می توان اذعان داشت که نمی توان مکتبی چون مکتب اسلام یافت که در حوزه نظری وعملی دسترسی به منابعی همچون قرآن واهل البیت علیهم السلام داشته باشند  واز جمله این سرمایه های غنی می توان به آثار متقدمین و متاخیرین از علماء و فقهاء شیعه اشاره کرد عالمانی که در هرعصری و فرآروی هر نسلی برای دفاع از مقدسات دینی به تعبیر بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران اسارتها وتبعیدها و زخم زبان ها را با جان خریدند و اولین کسانی بودند که بر تارک جبین شان خون و شهادت نقش بسته است .این مجدهاوعزت ها:  "معاندین و مخالفین این چشمه سار زلال را بر آن داشته اند تا در گذر زمان زمینه تحریف و تخریب و تضعیف این سنگربانان حلال و حرام مردم را فراهم نموده و این حرکت مبارک را در طی طریق به چالش کشانده و روح امید را از مشتاقان گرفته و آنرا دستخوش حوادث نموده تا جایی که خطر تحجر گرائی را در مشام ارادتمندان احیاء کرده و صبغه دینی را در اندیشه دینداران کم رنگ نمایند.
برای مقابله با این تهدیدها مواردی از چالش های فرا روی حوزه ها را اشاره و نکاتی چند را به عنوان راهکار مطرح می نماییم :

معنویت
 یکی از چالش های فرا روی حوزه های علمیه بحران معنویت است .شکی نیست که امروز علماء اخلاق و اساتیدو کلاس های اخلاق در تشکیلات حوزه کم نیست ولی با توجه به ضرورت ها وتهدیدها کافی نیست وبراین باور هستیم که حوزه های علمیه و روحانیت شیعه با پول و تکیه بر نظام سرمایه داری و قدرت مردم را در مسیر دینداری و خداباوری قرار ندادند و معتقد هستیم با بخشنامه و مصوّبه مردم مسلمان ومتدین نمی شوند بلکه بالعکس اگر امروز در دنیا مدرنیته و دهکده جهانی شاهد آن هستیم که دین مبین اسلام و فرهنگ مترقی تشیع نه تنها مرزهای جغرافیایی را در نوردیده است ، بلکه دل میلیون ها انسان عاشق وصال به معبود و شناخت ائمه اطهار علیهم السلام را متوجه خودکرده است ، چیزی جز منش تهذیبی وسلوک عرفانی و زی طلبگی و پرهیز علما ء و مراجع عظام تقلید از زرق و برق های زودگذر دنیا  نبوده ونیست .خلاء معنویت نظام های اجتماعی و خانوادگی دولت ها وملت ها را به مخاطره انداخته است و بیم آن می رود که این خلاء در میان هادیان ومبلغین فرهنگ غنی تشیع یعنی روحانیت رخنه کرده  وبروز وظهور پیدا کند که در آن صورت باید به خدای سبحان پناه برد .
توجه به تذکرات ذیل ضروری است :
*برگزاری کلاس های درس اخلاق در طول هفته در مدارس و بصورت متمرکز در مرکز مدیریت.
*دعوت از اساتیدی که پیش از آنکه سخن شان موثر باشد عمل شان تاثیر گذر باشد .
*بکارگیری نیروهای متعهد و متخلق در نظام اداری و اجرایی مرکز مدیریت قم و شهرستانها .
*تجدید نظر در مدیریت بعض مدارس و بکار گیری مدیران شایسته و کاردان .
*بکارگیری اساتید و مدرسان شایسته و باتجربه ومتعهد .
*ارائه منابع معتبر اخلاقی از قرآن وسیره ائمه .
*معرفی اساتید اخلاق .
امروز نمی شود خود ایستاد و به دیگران دستور حرکت داد امام علی (ع) می فرماید: هرگز دیگران را به کاری امر نکردم مگر اینکه قبل ازآن خود به آن عمل کرده باشم .امروز خواسته یا ناخواسته طلابی که پذیرش می شوند مستعد برای بهره گیری از فضای معنوی است که مدیران و اساتید ایجاد می کنند اگر خدای ناکرده مدیریت این مجموعه اجرائی براساس یک نظام تعریف شده نباشد و بعضا افرادی بر این ساختارها اشراف داشته باشند که خود مقید به روش های منطقی و اصولی نباشند و اندوخته اخلاقی وعلمی کافی از گنجینه غنی تشیع نداشته باشند و خود در حوزه اخلاق ومعنویت علیل ومریض باشند چگونه می توان توقع داشت که طلاب" متخلق به اخلاق حسنه و عاملان به سیره نبوی تربیت کرد و پرورش داد .نگاه سطحی  به معارف قرآن ونهج البلاغه در حوزه های علمیه مزید بر علت شده است تا جایی که گاه شخصی در این فضا ها سطوحی را هم طی می نماید اما متاسفانه قادر به قرائت و یا تفسیر صحیح قرآن نمی باشد وممکن است هیچ گاه نگاهش به خطبه ها و نصایح امیر سخن ،امام علی (ع) نیفتاده باشد در حالی که ابن ابی الحدید معتزلی می گوید بعضی از خطبه های نهج البلاغه را بیش از   دویست بار خوانده ام و هربار که خوانده ام یک مطلب نغز وجدید از آن استخراج واستنباط کرده ام.به طور قطع و یقین اگر نگران معنویت در حوزه هستیم راهی جز بازگشت و عود مجدد به مفاهیم قرآنی و تعالیم نهج البلاغه نداریم و بر این باور هستیم معنویت با برگزاری یک درس اخلاق آن هم گاهی اوقات در یک جلسه ره به جایی نخواهد برد.

نظام آموزشی
توجه به نظام آموزش حوزه از ضروریات غیر قابل انکار است.
مدرک گرایی نظام آموزش حوزه را فلج کرده است و موجبات نگرانی غالب اساتید و مدیران و طلاب را به همراه داشته است و رویکردآموزشی را کاملا با گذشته متفاوت کرده است.نظام آموزشی حوزه بیش ازآنکه در مسیر مباحثه ویادگیری و غور در اعماق علوم  فقهی  و اصولی و روایی باشد که قطعا این روش ضمانت  معرفت به قرآن و حدیث ماست در جهت شرح خوانی و جزوه خوانی و نهایتا مدرک گرایی قرار گرفته است .
آیا بر چنین نظام آموزشی می توان صحّه گذاشت که یک طلبه سطوح  حوزه را از نظر نمره کتبی  طی کرده باشد ولی قادر به خواندن یک سطر عربی به صورت صحیح نباشد .
مسئولان امر نسبت به موارد ذیل توجه داشته باشند :
*زمینه جذب اساتید قوی و با تجربه را در حوزه ها فراهم کنیم.
*اصالت را به اصل کتاب بدهیم نه به شرح.
*اساتید را موظف به متن خوانی کنیم و عبارت خوانی یک اصل در تحصیل شود.
*استفاده از شرح و جزوات امتحانی کنار گذاشته شود.
*روح مباحثه در حوزه ها احیاء شود.
*الگوهای آموزشی دیگری جایگزین نمره شود .

منابع درسی
از ضرورت های امروز حوزه ها توجه به محتوای منابع درسی حوزه هاست.
تدوین کتب درسی بدون توجه به زمان و مکان و نیازهای مخاطبین قطعا تبیین کننده ی الجاهل بزمانه خواهد بود تا العالم بزمانه.
چرا یک طلبه بعد از سال ها درس و بحث توان و قدرت ورود به مراکز علمی و پژوهش را ندارد؟چرا قادر به پاسخ به شبهات نسل امروزی نیست؟
کتب مصطلح امروزی در پایه های درسی چقدر از نیاز ها را پاسخگوست؟
آیا با توجه به وقت پایه های درسی حجم کتب موجود ، منطقی و عقلانی است؟

همراهی با مرکز مدیریت
لازم است کتب حوزوی از نظر حجم و محتوی بازنگری جدی شود و کتبی با محتوی و بر گرفته از فقه و اصول با حجم کم و حذف اضافات و بعضا مطالب غیر ضروری تدوین و جایگزین شود با حفظ تمام محتوی فقه سنتی که مدنظر حضرت امام (ره) بوده است .
همراهی با مرکز مدیریت
عدم همراهی بعضی از مدارس با برنامه های مرکز مدیریت یکی از چالش های امروز بعضی مدارس است.
چطور می شود حوزه ای شهریه ی مراجع عظام را دریافت و از خدمات و امکانات استفاده نماید ولی به هیچ یک از ضوابط  مرکز مدیریت پایبند نباشد.و تازه گاهی اوقات هماهنگ با جریان های انحرافی ، مقابل نظام  و رهبری بایستد ، با توجه به این مباحث  توجه به نکات ذیل لازم به نظر می رسد:
*درخواست از این مدارس جهت تحت پوشش رفتن
*همکاری مرکز مدیریت با این مدارس بدون فوت وقت و بوروکراسی های اداری جهت تحت پوشش قرار دادن مدارس مذکور
*تشویق طلاب با در نظر گرفتن نمرات آنها  در مدارج علمی
*در صورت عدم همکاری مدارس برای تحت پوشش رفتن هر گونه خدمات قطع و طلاب و اساتید  آنها به مدارس دیگر منتقل شوند در غیر این صورت شهریه و خدمات بیمه  آنها قطع گردد.



متمرکز کردن مراکز حوزوی
 متمرکز کردن مراکز حوزوی بخصوص در شهرستان ها امری ضروری است.
پراکندگی مراکز حوزوی و مدارس وحدت رویه ی نظام های آموزشی  و تحصیلی را به چالش کشانده و چه امکانات و ساختمان های عریض و طویلی که به علت عدم هماهنگی و نظارت هدر می رود.لازم است مرکز مدیریت و شورای عالی حوزه مراکز و ساختمان های مربوط به حوزه های علمیه را شناسایی و آنهارا از دست افراد حقیقی خارج و ضابطه مند نمایند.
در این راستا موارد ذیل قابل تامل است:
*تجمیع حوزه ها و رونق بخشیدن به حوزه برادر  و خواهر بصورت متمرکز با مدیریت واحدو برنامه ریزی منسجم آموزشی.
*شناسنامه دار کردن ساختمان های مربوط به حوزه
*تبدیل به احسن کردن بعضی از مدارس و ساختمان های حوزه ها
*خارج کردن این مراکز از دست افراد با روش های سنتی که بعضا بلا استفاده مانده اند.

هماهنگی نهاد ها
عدم ارتباط نهادهایی همچون سازمان تبلیغات ، شورای هماهنگی ،اداره  ارشاد ، اوقاف و مرکزمدیریت ، امروز بستر ساز مشکلات عدیده ای در حوزه های مختلف سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی و معیشتی طلاب گردیده است .

ابزار تبلیغ
عدم هماهنگی این مجموعه ها باعث گردیده است که امروز طلاب از داشتن یک سالن اجتمات یا یک کتابخانه مرکزی یا یک سالن ورزشی ویا فضای تفریحی رنج ببرند .آیا با وجود این همه مراکز مسئول ومرتبط با حوزه وجود یک ساختمان مرکزی در فضای مناسب در شآن مراکز استانی نیست ؟آیا وجود یک مهمانسرا ویژه مهمانان حوزوی یا طلاب مسافردر مراکز استانی ضرورت نیست؟

یکی از چالش های پیش روی حوزه به روز نبودن روش های اجرائی واداری وآموزشی حوزه هاست .اگر بخواهیم مخاطبین خود را حفظ کنیم و بستر هدایت آنها را فراهم نمائیم راهی جز اینکه ابزارهای تبلیغی و تحصیلی و تدریسی را هدفمند کنیم وجود ندارد به تعبیر مقام معظم رهبری هرکس با علم کامپیوتر وفناوری روز آگاهی نداشته باشد بی سواد محسوب می شود لذا با توجه به این نگاه تیز بینانه مقام معظم رهبری توجه به نکات ذیل ضروری است :
*تجهیز نظام آموزشی مدارس شهرستانها به سیستم اینترنت و رایانه.
*برگزاری دروره های تخصصی آموزش رایانه واینترنت وایمیل وسایت در مدارس.
 *الزام مدیران در استفاده از این سیستم در مکاتبات اداری.
*توجه جدی به یادگیری زبان انگلیسی و عربی بصورت مکالمه ای.
*برگزاری کلاس های جریان شناسی و بصیرت برای برون رفت از انحرافات احتمالی این نظام های آموزشی امری اجتناب نا پذیر است .

وحدت علماء
وحدت  علماء و مدیران  و اساتید از اهم ضروریات است  و قطعاً شاهد رونق بخشی کرسی های درس و بحث خواهد بود.ولی متأسفانه اختلاف بعضی از این مجموعه ها باعث گردیده است  وقت و امکانات حوزه ها هدر رود و فضاهای درسی جای خود را به اختلاف سلیقه ها ی شخصی و مراد و مرید پروری های غیر منطقی و عقلانی بدهد.

مراکز رفاهی و تفریحی
یکی از چالش های حوزه های علمیه خاصه در مراکز استانی فقدان مراکز رفاهی وتفریحی ویژه طلاب وخانواده های آنهاست .طلاب مانند سایر اقشار نیاز به تفریح وفضا های ورزشی سالم دارند و چه بساوجود  این مراکز بابودن بیش از نیمی از جمعیت جوان مملکت ما بتواند بستر ارتباط وهدایت طیف گسترده ای از سایر مردم را فراهم نمایید .لذا موارد ذیل در این جهت ضروری است :
*ایجاد یک سالن بزرگ ورزشی ویژه طلاب و خانواده های آنها
*توجه به ورزش های پیاده روری –تیراندازی – اسب سواری – شنا
*راه اندازی یک فروشگاه بزرگ بصورت زنجیره ای ویژه طلاب در مراکز استانی خاصه فروشگاه البسه روحانیون .
*راه اندازی یک مرکز خدمات درمانی ویژ ه روحانیون وخانواده های آنها با پزشکان متخصص و فوق تخصص ودارای کلیه امکانات اعم از آزمایشگاه ، سنوگرافی ، دندانپزشکی و...
معیشت طلاب
*معاونت تربیت بدنی عملاً فعال شود.

معیشت طلاب
مشکل معیشت ومسکن از چالش های پیش روی طلاب می باشد .امروز اساتید وطلاب به جای اشتغال به کارهای تحقیقاتی و پژوهشی دغدغه حداقل تامین امرار معیشت خود وخانواده را دارند مبلغ 120هزارتومان تامین کننده ی کدام یک از نیازمندیهای حوزویان می باشد باید چاره ای اساسی اندیشید که توجه به موارد ذیل ضروری به نظر می رسد :
*ارتقاء سطح شهریه ی مدیران،اساتید و طلاب از طرق مختلف از جمله رتبه بندی شهریه.
*از طریق اوقاف ووزارت مسکن ویا منابع طبیعی زمین رایگان در اختیار طلاب قرار بگیرد تا از طریق وام مسکن مهر صاحب خانه شوند.
*شهرکی با تعداد واحد های آپارتمانی همچون شهرک های ویژه طلاب در قم در شهرستانها ساخته شود و واحد های مذکور بصورت شرایط ویژ ه تحویل آنها داده شود .
*ساختمان ومراکز حوزوی که با بافت  قدیم در اختیار طلاب است وبه جد زندگی در آنها نگران کننده است بازسازی شود ودر عین حال از اختیار افراد خاص خارج و با مدیریت واحد به طلاب مستحق واگذار گردد.
* امروز موقوفات خاص مصارف حوزه وطلاب کم نیستند از طریق اداره اوقاف ومرکزمدیریت نظارت شوند و بصورت شهریه یا وام قرض الحسنه ویا خرید واجاره مسکن در اختیار طلاب قرار بگیرد .

* جهت امر مسکن طلاب تعاونی بدون حاشیه با نظارت دقیق و کامل مرکز مدیریت و انتخاب افراد معتمد و کارشناس راه اندازی شود .

شیعه شناسی
راه اندازی رشته شیعه شناسی بصورت تخصصی و بنیادی امروز برای حوز ه ها امری ضروری است.وجود فرقه های مختلف و اندیشه های نو ظهور بی پایه و اساس  اندیشه های  طلاب و اساتید ما را نشانه گرفته اگر توجه نشود انحرافاتی را به همراه خواهد داشت .راه تشخیص حق از باطل و ابطال نظرات مبطلین در گام اول شناخت ومعرفی مکتب تشیع است باید منابع شیعه وبزرگان این مکتب  به نسل جدید معرفی شود .در مدارس رشته شیعه شناسی  بصورت جدی وتخصصی با حضور اساتید مجرب راه اندازی شود



راه شهداء
یکی از ضرورت های حوزه های علمیه ، گرامی داشت یاد شهداء وتجلیل از ایثارگران و بسیجیان این عرصه میباشد برای تحقق این مهم توجه به نکات ذیل لازم است:
*شناسایی شهدای روحانیت
*تجلیل از خانواده های شهدای روحانیت
*نام گذاری مدارس و کلاسهای حوزه به نام شهداء
*شناسایی روحانیون ایثارگر و بسیجی و تجلیل از آنها
*شناسایی آثار قلمی و نوشتاری شهداء جهت معرفی به نسل جدید حوزه

*شناسایی نخبگان بسیجی و تجلیل از آنها

انتظار
درپایان آنچه مرحم همه این زخم هاست و یکی از ضروریات حوزه است توجه به موضوع انتظار بصورت تخصصی و توجه به نکات ذیل می باشد.
* راه اندازی دوره های تخصصی مهدویت در مدارس
*اضافه کردن یک درس به متون حوزوی در تمام سطوح با این موضوع
*معرفی فرقه های ضاله وادیان نوظهور
* تجلیل وحمایت از طلاب واساتید فعال در این حوزه