مرجع تقلید به عنوان کسی که مسئولیت وجوه شرعیه مردم را دارد همیشه با این پول ها و وجوه سرو کار دارد. مردم بنابر دستور دین خود وجوهی را به عنوان خمس و غیره به مرجع تقلید خود می دهند و وی نیز اجازه دارد آن ها را در مصارفی که شرع تعیین کرده است خرج نماید.
این پول هایی که به دست مرجع تقلید می رسد مسئولیت بزرگی ست و باید در مصرف آن ها دقت شود.
وجوه شرعیه امانتی ست که از جانب مسلمانان متعهد به دین و نوعا از سمت قشر پایین جامعه پرداخت می شود. کسانی که نسبت به دین خود نگرانند و آخرت خود را بر دنیای خویش ترجیح داده اند.
از ویزگی های شایسته مرجع تقلید، احتیاط در مصرف این وجوهات است. در این مقاله به مبانی فقهی و ادله چگونگی مصرف این وجوهات و میزان مصرف و موارد مصرف آن و اختیازات مرجع تقلید نمی پردازیم. این بحث بسیار مهم و فنی ست که باید تخصصا در جای دیگر به آن پرداخته شود.
در این مقاله احتیاط در مصرف این وجوهات توسط مرجع تقلید و ساده زیستی که مراجع ما داشته و دارند صحبت خواهیم کرد.
مرجع تقلید که امانت دار مردم در دین و این وجوهات که دستور دین است می باشند، همیشه باید نسبت به مصرف آن برای خود بر فرض اجازه، دقت کافی و احتیاط لازم را داشته باشند که الحق مراجع شیعه چنین بوده و هستند.
مردم متدین و دینداری که پس از کار و تلاش فراوان مقداری از دست رنج خود را به عنوان وجه شرعیه واجب به مرجع تقلید خود می سپارند او را امین خود دانسته و به او اعتماد دارند.
از طرفی مباحث مالی به سرعت وجهه ظاهری پیدا کرده و در صورت تخلف، به چشم می آید و اعتبار مرجعیت و فقها و به تبع، دین را در میان مردم از بین می برد.
لذا احتیاط در مصرف این وجوهات و ساده زیستی مراجع می تواند اثرات مثبتی داشته باشد و نگاه معتمدانه مردم به مراجع را تقویت کند.
فقهای بزرگ ما همیشه با ساده زیستی خود به این مسئله دقت داشته و دارند.
بسیاری از آنان در عین حال که اجازه مصرف مقداری از وجوهات را برای زندگی خودا داشته اند، اما از آن استفاده نکردند و ترجیح دادند ساده زیستی را انتخاب کنند.
بسیاری از آنان که خود در دره اول یک طلبه در حال تحصیل و یا تبلیغ بودند و می توانستند از این وجوهات استفاده کنند این کار را نمی کردند و با به مشقت انداختن خود، مقام شامخ مرجعیت را بالاتر می بردند.
در مورد وحید بهبهانی آمده است:
"ساده زیستی و زهد وحید بهبهانی به اندازه ای بود که لباس هایش کرباس و تابدار بود و غالبا آن ها را همسر مکرمه اش مهیا می کرد و می بافت و به پارچه های گران قیمت هیچ نظر نداشت.
ایشان در مدت عمر خود هیچ گاه به جمع آوری زخارف دنیوی نپرداخت و کناره گیری از زراندوزان شیوه ی او بود و از معاشرت با آنان دامن کشیده بود و مصاحبت و نشست و برخاست با مستمندان را خوش می داشت... "[1]
ایشان به عنوان مرجعی بزرگ بودند و می توانستند در حد بزرگان و متمولان شهر بپوشند و زندگی کنند اما همیشه به مقام خود دقت داشته و همیشه خود را همتراز با مستضعفان می دانستند.
حتی ایشان هنگامی که بر تن عروس خود لباس های فاخری دید به پسرش اعتراض نمود. پسر ایشان در جواب پدر به این آیه قرآن استدلال کرد؛
قل من حرم زینه الله التى اخرج لعباده و الطیبات من الرزق"[2]
بگو چه کسی زینت ها و رزق ها و غذاهای پاکیزه را که خداوند برای بندگانش آفریده، حرام کرده است.
آیت الله بهبهانی فرمود که من نمیگویم این ها حرام است، من روی حساب دیگری می گویم. من مرجع تقلید و پیشوای این مردم هستم... در جامعه طبقات زیادی هستند که مستضعف و فقیرند و نمی توانند این لباس ها را تهیه کنند و تنها کاری که از دست ما برمی آید، این است که با آنان همدردی کنیم... ما باید زاهدانه زندگی کنیم که زهد، همدردی با فقر است.
دقت و احتیاط مرحوم بهبهانی از تقوی و پرهیزگاری ایشان ناشی می شود که با ترس از خدا با اینکه در مقام مرجعیت بودند اما به مستضعفان جامعه خود نگاه میکردند.
علمای ما هر گونه زیاده روی در پوشش و هر استفاده دیگری را مخالف رضایت حضرت صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف می دانستند و در مصرف وجوهات رعایت احتیاط را می کردند.
شیخ اعظم انصاری یکی دیگر از فقها مراجع بزرگ شیعه نیز همیشه این احتیاط و ساده زیستی را داشته اند. شیخ انصاری با وجود آن همه وجوهات که از 40 میلیون شیعه نزدش می‌آوردند، مانند فقرا زندگی می‌کرد، حتی اموالی که به عنوان هدایا خدمتش داده می‌شد را بین طلاب و مستمندان قسمت می‌کرد و مقداری از آن را هم برای آزادی زائرانی که در راه مشهد اسیر ترکمان می‌شدند، ارسال می‌کرد.
شهید مرتضی مطهری درباره دقت و احتیاط شیخ انصاری در مصرف بیت‌المال می‌نویسد: «شیخ انصاری آن مردی که مرجع کل فی الکل شیعه می‌شود، آن روزی که می‌میرد، با آن ساعتی که به صورت یک طلبه فقیر دزفولی وارد نجف شده است، فرقی نکرده است. وقتی که خانه او را نگاه می‌کنند، می‌ببینند، مثل فقیرترین مردم زندگی می‌کند. یک نفر به ایشان می‌گوید: آقا! خیلی هنر می‌کنید که این همه وجوه به دست شما می‌رسد، هیچ تصرفی در آنها نمی‌کنید.
می‌فرماید: چه هنری کرده‌ام؟ عرض می‌کند: چه هنری از این بالاتر؟!
می‌فرماید: «حداکثر کار من، کار خرک‌چی‌های کاشان است که تا اصفهان می‌روند و برمی‌گردند، خرک‌چی‌های کاشان را که پول به آنها می‌دهند که بروند از اصفهان کالا بخرند و کاشان بیاورند، آیا دیده‌اید که به مال مردم، خیانت کنند؟ آنها امین هستند و حق ندارند.[3]
پی نوشت ها :
[1] وحید بهبهانی، علی دوانی، ص140.
[2] اعراف، 32.
[3] سیره نبوی، شهید مطهری، ص73.
منابع:
وحید بهبهانی نوشته علی دوانی
سیره نبوی نوشته شهید مطهری
