چه کنیم که شب قدر پر باری داشته باشیم؟

1- غسل

غسل در شبهای 19و21و23 در همان اول شب، مقارن طلوع آفتاب سفارش شده وهدف ازآن تطهیرجسمانی برای آمادگی روحی و پاک شدن از تمامی زشتیها وپلیدیهای روحی است وتا جان از آلودگیها پاک نشود روح نیزپاک نخواهد شد. در روایتی از امام صادق(علیه السلام) آمده؛ «انجام دادن چنین غسلی انسان را از گناهان پاک می گرداند، ومانند روزی می شود که از مادر متولد گردیده است».1

 2- احیاء (شب زنده داری)

برای انسان مومن، سزاوار نیست تا در شبی که آسمانیان میهمان او شده اند، حجاب غفلت به روی خویش اندازد و خود را از همنشینی با آنها محروم سازد، لذا مستحب است، آن شب را زنده نگهدارد و تا صبحگاهان شب زنده داری نماید و این خود نوعی مبارزه با خمودگی و سستی و خواب سنگینی است که انسان را از هدف های عالی اش باز می دارد.

 

3- تلاوت قرآن

در روایتی آمده هرکس یک آیه از قرآن در این ماه بخواند ثواب کسی را دارد که در ماه های دیگر ختم قرآن کرده است. وهمچنین تلاوت سوره های یس، عنکبوت، روم ،دخان و...وارد شده است. همچنین تلاوت سوره« قدر» نیز در شب قدر تأکید شده است بطوریکه در روایتی از پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمده است: «کسی که سوره قدر را بخواند، اجرش چون اجر کسی است که ماه رمضان را روزه داشته و شب قدر را احیاء داشته است.» 2

 

4- توبه و استغفار

 5- خواندن دعا

خواندن دعای جوشن کبیر و دیگر ادعیه مأثوره (جوشن صغیر، دعای توسل، دعای مجیر، دعای اللهم انی امسیت... و خواندن دعای فرج)

 

6- توسل به ولایت ائمه هدی

در شب قدر وسیله ای مطمئن تر از ائمه هدی (علیه السلام) برای انسان وجود ندارد، پس باید به ایشان توسل جست، مخصوصا به مولی الموحدین، علی ابن ابیطالب که «لیالی قدر» مصادف با شهادت مظلومانه آن امام متقین است ونیز با تمسک به زیارت ابا عبد الله الحسین به در گاه حضرت احدیت به استغاثه پرداخت.

 

7- نماز

نماز که سر لوحه همه عبادات است در ردیف اعمال و وظایف لیالی قدر، به طرق مختلفی وارد شده است:

- خواندن نمازهای قضا شده در گذشته به خصوص نمازهای سال اخیر.

- خواندن نمازهای مستحبی برای کسب ثواب بیشتر. از جمله نمازهای مستحبی خواندن دو رکعت نماز با یک سلام، همچون نماز صبح با این تفاوت که در هر رکعت بعد از حمد هفت مرتبه سوره توحید بخواند و بعد از سلام هفتاد مرتبه «استغفرالله و اتوب الیه» بگوید بطوریکه در روایت نبوی آمده است از جای خود بر نخیزد تا حق تعالی او را و پدر و مادرش را بیامرزد.3

- خواندن صد رکعت نماز، همچون نماز صبح به صورت دو رکعتی و نیز مجاز است به جای این صد رکعت، شش روز از نمازهای قضا شده خود را بجا آورد، بگونه ای که از ظهر روز اول شروع کرده و در عشاء روز ششم ختم نماید.

در روایتی آمده هرکس یک آیه از قرآن در این ماه بخواند ثواب کسی را دارد که در ماه های دیگر ختم قرآن کرده است

 

8- قرآن بر سر گذاشتن

ازامام صادق(علیه السلام) نقل شده که فرمود: «قرآن را در سه شب از ماه رمضان بردار و بگشا و جلوی روی خود قرار می دهی و در ادامه فرمود،چنین بگویید: اللهم انی اسئلک بکتابک المنزل، وما فیه وفیه اسمک الاکبر، واسمائک الحسنی، و ما یخاف و یرجی ان تجعلنی من عتقائک من النار.4

 

9- تجدید عهد با امام زمان (عج) و خواندن دعای فرج

در شب 19 ماه مبارک رمضان، یکی از شب های احتمالی قدر، امام علی (علیه السلام) در مسجد کوفه به دست ابن ملجم مرادی با شمشیری زهر آلود ضربت خوردند و در بستر بیماری قرار گرفتند و در شب 23 ماه مبارک رمضان -یکی دیگر از شبهای احتمالی قدر- به شهادت رسیدند. لذا یکی از اعمال شب 19 ماه مبارک رمضان، گفتن صد مرتبه «اللهم العن قتله امیرالمومنین» می باشد.

 

چرا شب قدر را احیا می کنیم؟

لیلة القدر شب نزول کاملترین کتاب آسمانی یعنی قرآن است پس باید آن شب را احیاء نمود تا از فیض و برکات معنوی و بی حد و حصر نزول کلام خدا بر آسمان دنیا برخوردار شویم و آن را بر سر نهیم و زیر سایه قرآن با توسل به ائمه (س) از خدا طلب آمرزش و مغفرت نموده و آیات نورانی آن را دائما در اندیشه و فکر خود داشته و در آن شب عزیز با حالت خضوع و خشوع تصمیم بگیریم دستورات عالیه آن را واقعا در زندگانی با تمام روح و روان خود عملا پیاده کنیم.

شب قدر؛ شبی است که گفته شده عبادت در آن شب اگر خالصانه باشد برابر است با بیش از سی هزار شب.

شب قدر؛ شبی است که اگر بیدار بمانیم طاعتی افزون تر از شب های دیگر بنماییم، و در آن هنگام فرشتگان فوج فوج تا صبح بر مومنین و مومنات در حال عبادت سلام و درود و رحمت می فرستند و خود شاهد و ناظر رکوع و سجود متواضعانه اشرف مخلوقات هستند تا بدینوسیله اشرفیت و خلیفه اللهی انسان بر فرشتگان تفسیر گردد و رمز سجده ملائک در برابر آدم را بیابند.

شب قدر؛ شبی است که آدمی راه طولانی سیرالی الله را یکشبه طی می نماید و در این شب آدمی بهتر می تواندبه تهذیب نفس بپردازد چرا که در این شب شیاطین در اسارتند وانسانها از شر وسوسه های او تا صبح در امانند مگر اینکه انسان خود نعوذ با ا لله با اعمال نا شایست درآن شب بند از پای شیطان باز نهد.

شب قدر؛ شبی است که مقدرات یکساله هر انسان و سرنوشت همه موجودات جهان در آن رقم زده می شود.

شب قدر؛ شبی است که حضرت مهدی(عج) مقدرات یکساله هر انسانی را به امضاء می رساند وشب شناخت آن انسان عظیم الشان، «امام عصر» است وشب قدر انسان کامل است.

شب قدر؛ شبی است که لیله الاسراء ومعراج رسول الله در آن واقع شده است.

شب قدر؛ شبی است که اگر نبود ونیامده بود شب تیره، بد بختی انسان به پایان نمی رسید و بامداد، نیک بختی او طلوع نمی کرد، و از بند اسارت اقویا و استعمار گران آزاد نمی گشت.

حال با این تفاضیل آیا شایسته است که انسان مسلمان خود را از برکات و فیوضات چنین شبی محروم سازد! لذا بر هر مسلمان پاس داشت واحیاءاین شب ضروری می نماید.

 

1- وسائل الشیعه، ج7، ص261.

2- مجمع البیان، ج10-9، ص516.

3- مفاتیح الجنان، اعمال شب قدر.

4- بحار الانوار، ج 94، ص 4.

 

حقیقت لیلة القدر

محل نزول ملائکه و روح یا همان جبرئیل، قلب ولی الله است قلب انسان کامل است! نه فلان مسجد یا فلان دیر و کنیسه، همان قلبی که ظرف علم خداست، همان قلبی که ملائکه، تقدیرات امور را بر آن عرضه می کنند و رحمت الهی را تقسیم می نمایند .

 برای همه واضح است که هیچ زمان و هیچ مکانی دارای ارزش ذاتی نیست و هر نوع ارزشی که هر مکان و هر زمانی پیدا می نماید ناشی و پدید آمده از مظروف آن زمان و مکان خواهد بود چرا که ارزش هر ظرفی به مظروف آن است و به آن چه که حامل آن است می باشد. ظرف به تنهایی هیچ ارزشی ندارد، اگر خانه کعبه محترم است و حرم است و حرام، به این دلیل است که بیت الله است، منسوب به خداوند است و صرف این انتساب حتی به شکل قرار دادی باعث این همه ارزش و احترام شده است، چنانچه در قرآن می خوانیم که: « لَا أُقْسِمُ بِهَذَا الْبَلَدِ وَأَنتَ حِلٌّ بِهَذَا الْبَلَدِ » (1)

کلمه « لَا أُقْسِمُ » دلیل بر عظمت است، چه بگوییم منفی و به معنی قسم نخوردن است که این نوعی احترام و تعظیم است نسبت به آن چیزی که به آن قسم خورده نمی شود و چه بگوییم مثبت است، باز هم احترام و تعظیم خواهد بود، چرا که هر امر بی ارزشی قابل قسم خوردن نیست و فقط به امور مهم و خطیر قسم خورده می شود، پس می بینیم که خداوند برای شهر مکه آن قدر احترام قائل است که به آن قسم نمی خورد، ولی علت  آن را این چنین بیان می کند: «و أنت حلٌ بهذا البلد» به این شهر قسم نمی خورم چرا که تو در آن ساکنی!

اگر در قرآن این کلمات را می بینیم «یوم نحسٍ» (2) یا «ایّامٍ نحساتِ» (3) باز این نحوست و شومی برای ایام و ازمنه ذاتی نیست بلکه به خاطر حادثه نحسی است که در این ایام واقع شده که همان عذاب الهی می باشد. پس با این وجود ماه مبارک رمضان نیز ارزش ذاتی نخواهد داشت، برکت و رحمت آن ناشی از امر دیگری است که باید به دنبال آن بگردیم!

به قرآن مراجعه می کنیم و در می یابیم که می فرماید: « شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِیَ أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ...» (4) همین یک آیه بس است تا سرّ عظمت رمضان که یک زمان است درک شود و آن سر عظمت چیزی نیست جز اینکه این ماه ظرف نزول قران شده است، به همین دلیل در روایت نیز داریم که: رمضان بهار قرآن است؛ «لکل شیءٍ ربیع، و ربیع القرآن شهر رمضان» (5)

 

حال به سراغ خود قرآن برویم و کلام را به آن منتقل کنیم، قرآنی که خود را مبارک و مایه برکت معرفی می نماید: « وَهَذَا ذِكْرٌ مُّبَارَكٌ أَنزَلْنَاهُ أَفَأَنتُمْ لَهُ مُنكِرُونَ » (6) و « وَهَـذَا كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ مُبَارَكٌ ...» (7) ظاهراً خود قرآن نیز ارزشش ذاتی نمی باشد! پس از کجا کسب نموده؟!

باز به خود قرآن مراجعه می کنیم، می بینیم که فرموده: « إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ » (8) یا فرموده: « إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ » (9) ظاهر این جملات اقتضاء می نماید که یکی از وجوهی که باعث شده قرآن مبارک باشد و دارای برکت نزول آن در شب قدر است این است که که در شب قدر نازل شده، شبی که قرآن آن را به مبارک بودن و برکت معرفی می نماید یا به عبارت دیگر به قدر و منزلت!

پس تا به این جا به این نتیجه رسیدیم که عظمت ماه رمضان به خاطر قرآن است و  وجهی از عظمت قرآن به خاطر این است که در شب قدر نازل شده است!

اما این سۆال باقی می ماند که مگر قرار نبود که هیچ زمان و مکانی ارزش ذاتی نداشته باشد؟!

و مگر شب قدر نیز خود زمانی مثل بقیه زمان ها نیست؟!

پس شب قدر، قدر و منزلت خود را از کجا بدست آورده؟!

باز به خود قرآن مراجعه کنیم، می فرماید: « لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ * تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ سَلَامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ » (10).

از ظاهر این آیات برداشت می شود که علت این که شب قدر از هزار ماه یا همان تقریباً 80 سال برتر و بهتر است این وقایعی است که در آن شب رخ می دهد و آن نزول ملائکه و روح است!

اما باز سوال پیش می آید که این ملائکه و روح بر کجا فرود می آیند؟ آیا نزول آن ها نزول مادی و به شکل ظاهری بر همین کره خاکی است؟!

باز به قرآن مراجعه می نماییم: « وَإِنَّهُ لَتَنزِیلُ رَبِّ الْعَالَمِینَ * نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ * عَلَى قَلْبِكَ...»(11)  و یا «من کان عدوا لجبریل فإنه نزّله علی قلبک... »(12)

 

از این آیات فهمیده می شود که محل نزول ملائکه و روح یا همان جبرئیل، قلب ولی الله است قلب انسان کامل است! نه فلان مسجد یا فلان دیر و کنیسه، همان قلبی که ظرف علم خداست، همان قلبی که ملائکه، تقدیرات امور را بر آن عرضه می کنند و رحمت الهی را تقسیم می نمایند: « بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ »(13) یا « فِیهَا یُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِیمٍ * أَمْرًا مِّنْ عِندِنَا إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِینَ * رَحْمَةً مِّن رَّبِّكَ...»(14)

همان قلبی که معدن علم الله است «عیبة علمه» (15) معدن حکمت الهی است «معادن حکمة الله»(16)

محفظه سرّ خداست: «حفظة سر الله»(17)

شاید به همین دلیل باشد که در شب قدر دعای فرج یا همان «اللهم کن لولیک» زیاد خوانده شود!(18)

پس عظمت شب قدر به خاطر عظمت حوادثی است که در آن واقع می شود. یکی از عظیم ترین این حوادث که بی نظیر و بی مانند بوده حادثه ایست که جبرئیل یا همان روح اعظم را که در شب قدر نازل می شود به زیاد در آورده است: «تهدّمت و الله ارکان الهدی...» (19) قسم  به خدا که ارکان هدایت نابود شد!

بله محل نزول ملائکة الله یعنی همان ولی الله، فرق وی منشق گشت و قدر صاحب شب قدر دانسته نشد!

پس *تمام اهمیت شب قدر به خاطر صاحب آن شب است که در هر زمان، امامِ آن زمان یا امام زمانِ آن زمان، صاحب آن شب است! ظاهراً در شب قدر تمام ملائکة الله به رهبری روح اعظم به خدمت ولی الله مشرف می شوند تا تقدیرات امور رقم بخورد،* به همین دلیل است که درخواست حج و روزی و سایر امور در این ماه بسیار سفارش شده و تقریباً در 15 مورد در ادعیه این ماه به ما سفارش شده که از خداوند بخواهیم که اسم ما را جزء حجاج بنویسد یا جزء شهدا و سعداء نه جزء اشقیاء!

 

و شاید به همین دلیل است که به ما سفارش شده که برای مسئله امامت به سوره قدر احتجاج کنید! (20)

و نزول آن ها همه به یک محور بازگشت می نماید و آن ولی کامل خداوند در هر زمان است!

به همین دلیل بود که امیرالمومنین علیه السلام به حسب نقل می فرمود: «سلونی قبل أن تفقدونی فإنی بطرق السماء أعلم منّی بطرق الارض» (21)؛ از من سۆال کنید قبل از آن که مرا از دست بدهید چرا که من به راه های آسمان داناترم تا به راه های زمین!

اما آیا قدر صاحب لیلة القدر را شناختند؟! هرگز فلذا فرمود: « وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ ». (22)

در همان مجلسی که حضرت امیر علیه السلام آن جملات را فرمود شخصی جاهلی که همان سعد بن ابی وقاص بود برخواست و گفت: یا علی اگر راست می گویی، تعداد موهای سر من را بیان کن!

اما جواب حکیمانه آن اول مظلوم این بود که: ای بنده خدا اگر من جواب را بگویم تو از کجا خواهی فهمید که من جواب صحیح به تو داده ام؟!

از این جا بود که با آه و درد، سر به سینه چاه فرو می برد! با اینکه آهی می کشید و به سینه مبارک اشاره می کرد و می فرمود: «ان هاهنا علما جماً لو أصبت له حمله» (23)

«او در اینجا برای تمنّی و آرزو است، آرزوی محال؛ یعنی دریای علم در سینه من موج می زند و سنگینی می کند ای کاش حاملانی پیدا می کردم تا علم خود را به آنان منتقل می کردم»!

« وَسَلَامٌ عَلَیْهِ یَوْمَ وُلِدَ وَیَوْمَ یَمُوتُ وَیَوْمَ یُبْعَثُ حَیًّا » (24) 

 

 

پی نوشت ها :

1- سوره بلد، آیه 1 و 2.                                                     13- سوره قدر، آیه 4.

2- سوره قمر، آیه 14.                                                        14- سوره دخان، آیه 4 و 5 و 6.

3- سوره فصلت، آیه 16.                                                    15- معانی الاخبار، ص 25.

4- سوره بقره، آیه 185.                                                     16- زیارت جامعه.

5- ثواب الاعمال، ص 103.                                                  17- زیارت جامعه.

6- سوره انبیاء، آیه 50.                                                      18- مفاتیح اعمال شب 23 رمضان.

7- سوره انعام، آیه 92 و 155 و سوره ص آیه 29.                 19- بحارالأنوار، ج 42، ص 282.

8- سوره قدر، آیه 1.                                                          20- کافی ج 1ص249

9- سوره دخان، آیه 3.                                                        21- نهج البلاغه، شرح محمد عبده، ج2، ص 130

10- سوره قدر، آیات 3 و 4 و 5.                                            و توحید صدوق، ص 305 و 306 و 307.

11- سوره شعراء، آیات 192 و 193 و 194.                           22- سوره قدر، آیه 2.

12- سوره بقره، آیه 97.                                                     23- ارشاد شیخ مفید، ج1، ص 228 و شرح ابن ابی

                                                                                         الحدید، ج 18، ص 346.

                                                                                        24- سوره مریم، آیه 15.

 

خنده ملائکه به جامانده‌های شب قدر!

 اینکه فردا از کنار شما چه ماشین هایی عبور کند و یا چه رفقایی را در زندگی پیدا کنید؛ و یا اینکه توجه شما به چه چیزایی جلب شود؛اینها هیچ کدام تصادفی نیست!!!!!

قدر مقدرات را کسی می داند که بفهمد هیچ وقت تصادفی زندگی نکرده و نخواهد کرد. مقدرات برای کسی مهم است که فقط اتفاق های مهم را جز مقدرات ندانسته و تمام جزئیات زندگی رو جزء مقدرات زندگی خودش حساب کند.

متاسفانه خیلی ها به مقدرات خود، اهمیت نمی دهند و در محضر خداوند عالمیان التماس نمی کنند؛ چون زندگی را مثل سنگی که از بالای کوه رها شده و تصادفا حرکتی نامعلوم دارد تا به مقصد برسد، تصور می کنند، در حالی که این طور نیست. آرام و خرامان در حال راه رفتنی، ناگهان پایت می خورد گوشه دیوار درد میگیرد؛ اینها اتفاق هایی است که همه از قبل برای تو طراحی شده است و وقتی می گویند شب تعیین مقدرات است، یعنی چنین شب باعظمتی!

در یک لحظه، شب قدر،خدا مقدرات سال آینده ما را تنظیم میکند. وقتی مقدرات را تنظیم کرد، در طول سال هر چه میخواهی دست و پا بزنی، دست و پا بزن که دیگر فایده ندارد. محدوده آزادی شما در سال آینده تحت سیطره مقدرات شماست. یعنی اول مقدرات معین می شود بعد حیطه آزادی و اراده شما را مشخص می کنند.

لا جبر ولا تفویض و لکن امر بین امرین. در شب قدر آن قسمت جبری زندگی ما مشخص می شود. شما برای اینکه بتوانید خوب زندگی کنید؛ این طور از خدا بخواهید که خدایا! مقدرات زندگی منو طوری تنظیم بکن تا بندگی تو برام راحت باشه، تا زندگی برای من راحت باشه. بعضی ها به خاطر دنیای خود از مقدرات الهی می ترسند و هیبت شب قدر ، آنها را فرا می گیرد در حالی که بعضی به خاطر آخرت خود این شب به درگاه ایزد یکتا پناه می برند.

 

اگر تنبلی می کنیم برای عبادت، خدایا می دونی که من ضعف دارم، خدایا سال آینده را برای من طوری بنویس که این تنبلی من نابود شود. این دعاها و حرفا را شب قدرباید بزنی!نه وقتی که مقدرات ما بسته و تمام شده. ملائکه به چنین شخصی می خندند و می گویند تو این حرف ها را باید شب قدر می گفتی. بعضی ها اصلا حواسشون نیست که لحظه لحظه زندگیشون طراحی شده از طرف خداست. برای خدا هم این مقدوره که لحظه لحظه زندگی همه را مشخص و بعد همه را رها کند تا زندگی کنند.

بعضی از این تقدیراتی که برای ما نوشته می شه در تمامی عمر ما تأثیر گذار است. بعضی از اتفاقات، سال آینده برای ماخواهد افتاد و با همین یک امضا که در شب قدر برای ما می کنند تمام عمر ما تحت الشعاع قرار میگیرد.

حالا چرا خدا این تصمیما را سالیانه می گیرد؟ چون سال به سال منتظر اعمال تو می مونه ببینه تو امسال چه کار می کنی و بر اساس کارایی که انجام می دهی سال آینده ات را تنظیم می کنه.

در گذشته چه کار کردی؟ سال بعد را خدا بر اساس سال قبل می نویسه.

به طواف کعبه رفتم به درون رهم ندادند

که تو در برون چه کردی که درون خانه آیی؟

ما دوتا نگرانی در شب قدرداریم:

یکی اینکه خدا با گذشته ما چه کار می کنه و دوم این که خدا با آینده ما چه کار خواهد کرد؟!.

 

برای بعضی ها شب قدر،آخرتشون را هم رقم می زنه. خدا می گه امشب برا این یه کاری کنید که از در خونه من بره. دیگه نمی خوام ببینمش. سال گذشته یه کار زشتی انجام داد که امکان نداره ببخشم. بنویسید که از در خونه من دور و دورتر بشه.

معمولا هم این مقدراتی که هست هیچ دستی نمی خوره. یه گوشه هایی از اون رو می شه تغییر داد اما یا با یک جنایت بزرگ یا به یک عبادت خیلی بزرگ می شه گوشه هایی از این مقدرات رو تغییر داد. اما ما معمولا زندگی عادی خودمون را داریم و هر چی برامون بنویسن همونه.

بعضی ها فکر می کنندشب قدر شب گریه است؛ نه. اصلا تو بیا در خونه خدا فقط بایست. بگو خدا نمی توانم. سر به سجده بگذار تا صبح ناله بزن. نماز بخوان. راه برو. قرآن رو به سر بگیر. بگو خدا نگرانم. خدا را به ائمه معصومین قسم بده.

به خودش قسمش بده......بک یا الله.....بمحمدٍ....بعلیٍ.....

شب قدرعین صحرای محشر است. می خواهند نتیجه اعمال ما را رقم بزنند. نتیجه اعمال سال گذشته ما را امشب رقم می زنند و سال آینده ی ما را تعیین کنند. خب آدم نگران می شه!

 

فقط فرقش با روز قیامت این است که آن جا دیگر نمی تونی حرف بزنی و امشب تا حرف بزنی به دهن تو لجام آتشین نمی زنند.

اما خدا شب قدربه مامیگه: من یه طرف قصه ام و امام زمانم یه طرف قصه... تو هم بنده من بیا ببینم تو چی میگی!!

قال موسى (علیه السلام):

الهى ارید قربک، قال: قربى لمن استیقظ لیلة القدر، قال:

الهى ارید رحمتک، قال: رحمتى لمن رحم المساکین لیلة القدر، قال:

الهى ارید الجواز على الصراط، قال: ذلک لمن تصدق بصدقة فى لیلة القدر، قال:

الهى ارید من اشجار الجنة و ثمارها، قال: ذلک لمن سبح تسبیحه فى لیلة القدر، قال:

الهى ارید النجاة من النار، قال: ذلک لمن استغفر فى لیلة القدر، قال:

الهى ارید رضاک، قال: رضاى لمن صلى رکعتین فى لیة القدر.

خداوندا! مى‏خواهم به تو نزدیک شوم، فرمود: قرب من از آن کسى است که شب قدر بیدار شود، گفت: خداوندا! رحمتت را مى‏خواهم، فرمود: رحمتم از آن کسى است که در شب قدر به مسکینان رحمت کند: گفت: خداوندا! جواز گذشتن از صراط را از تو مى‏خواهم فرمود: آن، از آن کسى است که در شب قدر صدقه‏اى بدهد. گفت‏خداوندا! از درختان بهشت و از میوه‏هایش مى‏خواهم، فرمود: آنها از آن کسى است که در شب قدر تسبیحش را انجام دهد گفت: خداوندا! رهایى از جهنم را مى‏خواهم، فرمود: آن، از آن کسى است که در شب قدر استغفار کند: گفت‏خداوندا خشنودى تو را مى‏خواهم، فرمود: خشنودى من از آن کسى است که در شب قدر دو رکعت نماز بگذارد.

 

 درک شب قدر به اقدام های درونی و بیرونی بسیاری نیازمند است. بدون شک، بیدار ماندن در شب های قدر به تنهایی برای درک این شب کافی نیست؛ اگرچه در این سه شب میلیون ها نفر بیدارند و این شب ها را زنده می دارند، باید گفت، تنها عدّه محدودی موفق به درک فیض این شب عظیم القدر می شوند.

باید شخص با عالم معنا ارتباط برقرار کند و با اعتقاد استوار و پیش آگهی از ویژگی های این شب شریف و با بهره گیری از ادعیه ملکوتی معصومان (علیهم السلام) که در این شب ها وارد شده، دست نیاز به جانب خدای بی نیاز دراز کند و حاجت بطلبد. حال به گزیده ای از اعمال توصیه شده در این شب و حکمت آن نظری می افکنیم.

 

آمادگی قبلی برای درک شب قدر

مرحوم ملکی تبریزی درباره آمادگی قبلی برای درک شب قدر چنین می گوید: «سالک باید از قبل، خود را آماده سازد و مقدمات عبادت در چنین شبی را فراهم آورد؛ مثلاً باید در طول سال، جای مناسب، پوشاک مناسب و طاهر، عطر مناسب و دعاهای خاص این شب را آماده کند و برای سخن گفتن با مولایش کلمات پرشور و عمیقی برگزیند. او باید از قبل در پی شناسایی مستحقانی باشد تا در این شب به آنان صدقه بدهد».1

 

غسل

اولین اعمال این شب ها غسل است که بهتر است مقارن غروب آفتاب انجام شود. با شست و شوی بدن، مۆمن خود را برای حضور پرنشاط و سالم در مجامع عمومی و ملاقات با اهل ایمان آماده می کند. امام كاظم (علیه السلام) فرموده است: «هر كس شب قدر غسل‏ كند و تا طلوع سپیده، شب‏زنده‏دارى كند، از گناهان خود بیرون مى‏رود».2

 

احیا و شب زنده داری

بیدار ماندن و شب های قدر را به عبادت سپری کردن، جمله اعمال سفارش شده در این شب ها است. حضرت امام حسن عسکری (علیه السلام) در این باره می فرمایند: «اگر نتوانستی شب های دیگر را به احیا بگذرانی، کوشش کن احیا و شب زنده داری شب بیست و سوم را از دست ندهی». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرموده‏اند: «هر كس از روى ایمان و براى رضاى خدا شب قدر را شب زنده دارى و عبادت كند، خداوند خطاهاى گذشته‏اش را مى‏آمرزد»3

نکته مهمّی که درباره شب های احیا باید مورد توجه مۆمنان قرار گیرد، این است که باید شب را تا سپیده صبح به عبادت و دعا بگذرانیم؛ دیگر آن که به بیداری چشم قناعت نکنیم؛ زیرا آنچه مهم است بیداری دل و آگاهی و بصیرتی است که انسان را در محضر فرشتگان آسمانی، سزاوار فیض و رحمت می کند و پاداشِ نیک الهی را به همراه دارد.

 

 

 

توبه و طهارت باطنی

اگر چه روزه داری خود موجب شستشوی بخشی از گناهان می شود، برای آن که از کرامات این ماه بهتر استفاده کنیم و از فیض شب های قدر بی نصیب نمانیم، باید از راز و نیاز و توبه غافل نشویم. در این شب های پرفیض، که طبق فرموده رسول خدا (صلی الله علیه و آله) «درهای رحمت الهی، به روی بندگان گشوده می شود»4 توبه گناهان و موانع تقرب و پیوستن انسان به خداوند را از میان می برد و آیینه دل را برای تابش نور ایمان و محبت حق مستعد می کند. به تحقیق شب قدر بهترین فرصت برای این کار است. قرآن کریم دراین باره می فرماید: «همانا خداوند توبه کنندگان و پاکیزگان را دوست می دارد»5 و در جای دیگر می فرماید: «بگو: اى بندگان من كه بر نفس خویش اسراف (و ستم) كرده‏اید! از رحمت خداوند مأیوس نشوید، همانا خداوند همه‏ى گناهان را مى‏بخشد، زیرا كه او بسیار آمرزنده و مهربان است»6

گویند کریم است و گنه می بخشد ... آخر ز خجالت چه کنم؟

 

دعا و نیایش

از امام رضا (علیه السلام) روایت شده که فرمود: «گریزی از سرنوشت نیست، اما دعا برای آنچه پیش آمده و خواهد آمد سودمند است. دعا گاهی به پیشواز گرفتاری می شتابد؛ این دو تا روز قیامت با یکدیگر در کشمکش اند و دعا از تحقق بلاپیشگیری می کند»7 همچنین حضرت علی(علیه السلام) می فرماید: «انواع بلا را با دعا دور سازید».8

نقش دعا در دگرگونی سرنوشت : از پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) روایت شده که فرمود: «فقط دعاست که تقدیر و سرنوشت را دگرگون می کند و تنها نیکی است که مایه افزایش عمر می شود».9 گاهی شخص گناهی مرتکب می شود و به سبب آن از روزی و نعمتی محروم می گردد. بنابراین، دعا در هر حال و زمان، مخصوصا در شب های قدر، منشأ اثر است و در سرنوشت انسان دخالت دارد. به همین دلیل در شب های قدر به آن سفارش اکیدی شده است. امام سجاد(علیه السلام) در دعاهایش هر آنچه موجب سعادت و صلاح است درخواست می فرمود و از خدا توفیق نیایش کردن در شب قدر می طلبید.

دعا با قلب خاشع : امام صادق(علیه السلام) فرمود: «هرگاه بدنت لرزید و اشکت جاری، و قلبت خاشع شد، بدان که وقت، وقت استجابت دعا است و به هدفت نایل آمده ای».10

 

قرآن به سرگرفتن

یکی از اعمال شب های قدر، قرآن به سر گرفتن است. مۆمنان روزه دار در ماه خدا، و در خانه خدا، کتاب خدا را، می گشایند و بر سر می گیرند و آن را شفیع خود، قرار می دهند. آن ها به محتوای قرآن می اندیشند، به آغوشش پناه می برند و با آن پیمان مجدد می بندند تا با معارف نورانی اش، همه زوایای زندگی خویش را نورانی و متعالی سازند.

شب های قدر، شیرین ترین و ارزنده ترین شب های سال است؛ بیاییم در این شب ها به یاد آن چه در سال گذشته انجام داده بیفتیم. اگر کار نیکی کردیم از خداوند تشکر کنیم و توفیق این امور نیک را از او بطلبیم و اگر گناهانی مرتکب شدیم از آن الرحم الراحمین طلب مغفرت کنیم. بیاییم با قلب خاشع به دعا و مناجات با خدای خویش بپردازیم تا انشاءالله دعاهایمان مستجاب شود.

الهی...

با خاطری خسته...

دلی به تو بسته!

دست از غیر تو شسته...

درانتظار رحمتت نشسته ام. میدهی كریمی نمی دهی حكیمی...

می خوانی شاكرم میرانی صابرم...

الهی احوالم چنانست كه می دانی واعمالم چنین است كه می بینی نه پای گریز دارم ونه زبان ستیز...

الهی مشت خاكی را چه شاید و از او چه برآید و با او چه باید...

دستم بگیر یا الرحم الراحمین .

  

پی نوشت ها:

1- ترجمه المراقبات آیه الله ملکی تبریزی، ص 295.

2- روضة الواعظین، ص: 556.

3- همان.

4- من لا یحضره الفقیه، ج‏2، ص: 420.

5- سوره مبارکه بقرة، آیه 222.

6- سوره مبارکه زمر،‌آیه 53.

7-  تحفة الأولیاء، ج‏4، ص: 307.

8- تحف العقول، ص: 179.

9- الدرة الباهرة من الأصداف الطاهرة، ص: 14.

10- أصول الكافی، ج‏4، ص: 228.

 

منبع : تبیان

 

برای شبهای قدر بهتر برنامه ریزی کنیم

 

 

توبه، انابه و استغفار کنیم. از خداى متعال رحمت و سعادت بخواهیم، براى خودمان و براى برادران مۆمن خودمان و براى جامعه اسلامى. اصلاح نفس خودمان را بخواهیم.

 

اوج معنویت ماه مبارک رمضان، شبهاى قدر است. ما باید در طول این بیست روز لااقل کارى کرده باشیم که در این ایام و لیالى قدر (نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم) بتوانیم به صورت یک میهمان بر سرسفره این میزبان وارد شویم. این روزه گرفتنها، این- به خیال خودمان- زنجیر بر نفس امّاره زدنها، با طبیعت مبارزه کردنها، روحانیت را بر طبیعت غلبه دادن، ذکر خدا زیاد کردن، دعاى زیاد خواندن، قرآن زیاد تلاوت کردن، در یاد خدا زیاد بودن، اینها همه آمادگى است براى اینکه در این شبهاى احیاء بتوانیم مانند یک میهمان بر سر سفره رحمت خالق خودمان وارد بشویم [و در این ضیافت ] شرکت کنیم.

توبه، انابه و استغفار کنیم. از خداى متعال رحمت و سعادت بخواهیم، براى خودمان و براى برادران مۆمن خودمان و براى جامعه اسلامى. اصلاح نفس خودمان را بخواهیم. اصلًا عبادت براى نورانیت است. ما عبادت مى کنیم براى اینکه به وسیله عبادت و به یاد خدا بودن و غیر خدا را فراموش کردن، از این ظلمتها، کدورتها و تیرگیها بیرون بیاییم و قلب ما به نور الهى منوّر شود. (1) خداوند متعال در شب قدر، به وسیله فرود آمدن فرشتگان، استجابت دعا، لطافت روح، و دورى از دوزخ، مۆمنان را پذیرایى می کند.

حضرت امام رضا(علیه السلام) از قول پدرانش نقل می فرماید: «فِی أَوَّلِ لَیلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ یغُلُّ الْمَرَدَةَ مِنَ الشَّیاطِینِ وَ یغْفِرُ فِی کلِّ لَیلَةٍ سَبْعِینَ أَلْفاً فَإِذَا کانَ فِی لَیلَةِ الْقَدْرِ غَفَرَ اللَّهُ بِمِثْلِ مَا غَفَرَ فِی رَجَبٍ وَ شَعْبَانَ وَ شَهْرِ رَمَضَانَ إِلَى ذَلِک الْیوْمِ إِلَّا رَجُلا بَینَهُ وَ بَینَ أَخِیهِ شَحْنَاءُ فَیقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْظِرُوا هَۆُلَاءِ حَتَّى یصْطَلِحُوا؛ (2) در اولین شب ماه رمضان شیطانهاى سرکش در بند شوند و در هر شب هفتاد هزار آمرزیده شوند و در شب قدر به شمار آمرزیده هاى در رجب و شعبان و ماه رمضان تا آن روز آمرزیده شوند، جز کسى که میان او و برادرش کینه باشد که خدا عزّ و جلّ فرماید: مهلت دهید اینان را تا اینکه آشتى کنند.»

 

احیاء شب قدر

اولیای بزرگوار دین(علیه السلام.) اعمال بسیاری درباره شبهای ماه رمضان، به خصوص شب قدر به ما تعلیم نموده اند که احیا و شب زنده داری از جمله آن است. از آثار احیای شب قدر، همین بس که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) می فرماید: «مَنْ أَحْیا لَیلَةَ القَدْر لَمْ یمُتْ قَلْبُهُ یوْمَ تَمُوتُ الْقُلُوب ؛ (3) هر کس شب قدر را به شب زنده دارى بگذراند، دلش در آن روزى [روز قیامت] که همه قلبها بمیرند، نخواهد مُرد.»

امام باقر(علیه السلام) نیز احیای شب قدر را موجب بخشیده شدن گناهان دانسته، می فرماید: «مَنْ أَحْیا لَیلَةَ الْقَدْرِ غُفِرَتْ لَهُ ذُنُوبُهُ وَ لَوْ کانَتْ ذُنُوبُهُ عَدَدَ نُجُومِ السَّمَاءِ وَ مَثَاقِیلِ الْجِبَالِ وَ مَکاییلِ الْبِحَارِ؛ (4) کسی که شب قدر را احیا بگیرد، گناهانش بخشیده می شود؛ گرچه به ستارگان آسمان و سنگینی کوهها و پیمانه دریاها باشد.»

 

 

 

استغفار و دعا

سفارش به استغفار و توبه، مخصوصاً در چنین شبهایی از آن جهت است که گناه و معصیت قلب انسان را سیاه و آلوده می سازد و قلب آلوده همانند ظرف آلوده، نمی تواند جایگاه پاکی و نورانیت حق تعالی باشد. به همین دلیل هیچ دعا و راز و نیازی از او قبول نمی شود. امیرمۆمنان(علیه السلام) در دعای کمیل می فرماید: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی الذُّنُوبَ الَّتِی تَحْبِسُ الدُّعَاءَ؛ پروردگارا! گناهانی را که موجب حبس [ و عدم استجابت] دعا می شود، بیامرز.»

 

حضور در مسجد

یکی از برنامه های درخور تقدیر صدا و سیمای جمهوری اسلامی، پخش برنامه های احیا می باشد؛ اما باید به توجه داشت مخاطب این برنامه ها، بیماران و افراد ناتوانی می باشند که از حضور در مساجد محرومند؛ چرا که بررسی سیره معصومان(علیهم السلام) نشانگر آن است که آن بزرگواران در چنین شبهایی حضور در مساجد بوده است. آن بزرگواران احیای شب قدر را درون مسجد می گذراندند و با عمل، به پیروان خویش حضور در مساجد، مخصوصاً در چنین شبهای با برکتی را تعلیم می نمودند. چنانکه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) حتی در شبهای بارانی، در حالی که مسجد مدینه سقف نداشت، عبادت و شب زنده داری را ترک نمی کرد. (5)

«یحیی بن رزین» نقل می کند که امام صادق(علیهم السلام) بیماری شدیدی داشت؛ اما [با همان حال] دستور داد ایشان را به مسجد پیامبر(ص) بردند و حضرت تا صبح روز بیست و سوم ماه رمضان در آنجا باقی ماندند. (6)

 

 

 

تذکراتی درباره آیین شب قدر

آنچه ذکر گردید، نشان از اهمیت فوق العاده حضور در مساجد و احیای در چنین شبهایی دارد؛ اما توجه به این نکته ضروری است که عدم توجه به برخی نکات می تواند آسیبهایی را نیز به همراه داشته باشد که به چند نمونه اشاره می شود:

1. گرچه اولیای الهی بر بیدار نگه داشتن اطفال در شب بیست و سوم اصرار ورزیده اند؛ اما یقیناً این سفارش به معنی اجبار کودکان به دعا و عبادت و راز و نیاز نیست؛ بلکه صِرف بیدار ماندن آنان موجب خیر و برکت و عنایت ویژه خواهد بود. بنابراین، شایسته است در صورت بیدار ماندن کودکان، برنامه ای از طرف والدین ترتیب داده شود که کودکان علاوه بر بیدار ماندن، آزرده نشده و از این شبها خاطره ناخوشایندی به ذهن نسپارند.

2. نکته قابل تأمّل دیگر، تاریک نمودن و خاموش کردن چراغهای مسجد در زمان شروع مراسم مناجات و قرآن بر سر گذاردن است. گرچه شاید این عمل به خودی خود مشکلی نداشته باشد؛ اما به یقین اطفال بسیاری را از این محیط تاریک، همراه با گریه و ناله می ترساند و نه تنها والدین خود را مجبور به ترک مسجد می نمایند؛ بلکه گاه تا مدتها آنان را از مسجد دور می نماید. بنابراین مناسب است نور مسجد مخصوصاً در قسمت بانوان به طور کلی خاموش نگردد.

3. برنامه شبهای قدر در تمامی ایران اسلامی به بهترین نحو برگزار می گردد؛ اما متولیان امر به این مهم توجه داشته باشند که حالات معنوی نمازگزاران و روزه داران به یک اندازه نیست؛ چنانکه امیرمۆمنان(علیهم السلام) می فرماید: «إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ لَتَمَلُّ کمَا تَمَلُّ الْأَبْدَانُ؛ (7) به درستی که دلها همانند تنها خسته می شوند.»

 

بر این اساس، مناسب است برگزاری مراسم شبهای قدر دیرتر از مراسم عادی شبهای رمضان آغاز گردد. دومین نکته، اعلام زمان شروع و زمان اتمام مراسم و نیز زمان دقیق هر یک از برنامه ها (همچون تلاوت قرآن، خواندن نماز قضا، مناجات، دعا، مداحی، سخنرانی و قرآن بر سر گذاردن و ...) با استفاده از اطلاعیه و پلاکارد در محدوده مسجد و محل است، تا هر کس با توجه به میل درونی خود در هر برنامه ای که تمایل داشت، شرکت نماید.

سوم آنکه، سعی شود در میان برنامه ها، فاصله ای جهت رفع خستگی، پذیرایی (8) و تجدید وضو به شرکت کنندگان در مراسم داده شود.

4. باید توجه داشت که مسجد محل ذکر و راز و نیاز با خدا است و اولویت با کسانی است که در حال نماز و راز و نیاز می باشند. بنابراین، دست اندرکاران مجاز نیستند در زمان سخنرانی، خواندن ادعیه و ... صدای بلندگوها را به حدی بلند نمایند که مزاحم کسانی که مشغول نماز می باشند، گردد.

5. مراسم قرآن سرگرفتن نیز از جمله اعمالی است که مورد تأکید اولیای الهی قرار گرفته است. یکی از بهترین نمونه های قرآن بر سر گذاردن در حرم حضرت معصومه(س) اجرا می گردد؛ چرا که مداحی، روضه خوانی و گاه سینه زنی، قبل یا بعد از مراسم قرآن بر سر گذاردن (طبق برنامه تعیین شده) اجرا می گردد؛ اما مراسم قرآن بر سر گذاردن ظرف مدت چند دقیقه و تنها طبق آنچه از اولیای دین(علیهم السلام) به ما رسیده است، خوانده می شود.

خلاصه آنکه یکی از بهترین زمانها برای دعا و استغفار، شب قدر، و بهترین مکان برای احیای شبهای قدر، مسجد است و دست اندرکاران مسجد، مخصوصاً امام جماعت به عنوان مدیر مسجد موظفند برنامه منظم و دقیقی برای میهمانان طراحی نموده و از هرگونه بی برنامگی و آسیبی که مۆمنین را از فیض این شبها محروم نماید، خودداری نمایند.

 

پی نوشت ها :

1) مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى، انتشارات صدرا، قم، ج‏26، ص 531.

2) عیون ‏أخبارالرضا(علیهم السلام)، شیخ صدوق، 2 جلد در یک مجلد، انتشارات جهان، 1378 ق، ج2، ص7.

3) إقبال‏الأعمال، سید على بن موسى بن طاوس، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1367 ش، ص274.

4) همان، ص 186؛ بحارالأنوار، علامه مجلسى، مۆسسة الوفاء، بیروت - لبنان، 1404 ق، ج 95، ص 1460.

5) مجله مبلّغان، شماره 59.

6) امالی، شیخ طوسى، انتشارات دارالثقافة، قم، 1414 ق، ص 676.

7) نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، حکمت 197.

8) برخی متولیان مساجد در بین برنامه‏ها با استفاده از چای، شیرینی، نان و پنیر و ... نشاط مۆمنین را استمرار می‏بخشند و خستگی و کسالت برخی را برطرف می‏نمایند.

 

 

 

 

 

منبع : ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 143

 

 

بالاخره کدام شب، شب قدر است؟

 

 

 

در قرآن کریم آیه‏اى که به صراحت ‏بیان کند شب قدر چه شبى است دیده نمى‏شود. ولى از جمع‏بندى چند آیه از قرآن کریم مى‏توان فهمید که شب قدر یکى از شب‏هاى ماه مبارک رمضان است .

«إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ » (قدر/1) سوره‌ی قدر حکایت از واقعه‌ای بزرگ دارد و از شبی سخن می‌گوید که در آن بزرگترین معجزه‌ی تاریخ، یعنی نزول قرآن به وقوع پیوسته است. در ذکر عظمت و بزرگی شب قدر همین بس که شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح الجنان خود درباره‌ی آن چنین می‌نویسد: شب قدر همان شبی است که در تمام سال، شبی به خوبی و فضیلت به آن نمی‌رسد و عمل در آن بهتر است از عمل در هزار ماه .اما سۆال اینجاست کدام یک از شب‌های سال شب قدر است؟

 

شب قدر در دل ماه رمضان:

 در قرآن کریم آیه‏اى که به صراحت ‏بیان کند شب قدر چه شبى است دیده نمى‏شود. ولى از جمع‏بندى چند آیه از قرآن کریم مى‏توان فهمید که شب قدر یکى از شب‏هاى ماه مبارک رمضان است. قرآن کریم از یک سو مى‏فرماید: « انا انزلناه فى لیله مبارکه‏.»( دخان / 3 ) این آیه گویاى این مطلب است که قرآن یکپارچه در یک شب مبارک نازل شده است و از سوى دیگر مى‏فرماید: « شهررمضان الذى انزل فیه القرآن‏.»( بقره / 185) و گویاى این است که تمام قرآن در ماه رمضان نازل شده است. و در سوره قدر مى‏فرماید: «انا انزلناه فى لیله القدر.» (قدر/1) از مجموع این آیات استفاده مى‏شود که قرآن کریم در یک شب مبارک در ماه رمضان که همان شب قدر است نازل شده است. پس شب قدر در ماه رمضان است. اما این که کدام یک از شب‏هاى ماه رمضان شب قدر است چیزی بر آن دلالت نشده است.

 

تردید میان چند شب:

در میان شب‌های ماه رمضان یکی از شب‌های نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم از ماه مبارک را به احتمال قوی، شب قدر دانسته‌اند. در برخی روایات شب قدر را، شب بیست و یکم و یا بیست و سوم این ماه دانسته و در برخی دیگر آن را در شب بیست و سوم دانسته‌اند. در میان اهل سنت نیز شب هفدهم ماه رمضان، شب نزول قرآن تعیین شده است. اما آنچه مشخص است عدم تعین دقیق آن است.

 

چرا سه شب:

هیچ یک از کارهای خداوند بی‌حکمت نیست، اینکه چرا خدا شب مشخصی را به عنوان شب قدر به روشنی معین نکرده‌اند از لطایفی است که هر کس شایستگی دانستن آن را نداشته و برای فهم آن بایست به درجاتی از معرفت حقیقی نایل گشت. اما به طور قطع یقین می‌توان گفت شب قدر، یکی از شب‌های ماه مبارک رمضان است و اینکه کدامین شب، شب قدر است خداوند داناتر است.

 

امام باقر (علیه السلام) در یکى از موسم‏هاى حج چون از عرفات به منى آمدند و وارد مسجد خیف شدند، مردم به حضورشان آمدند و از شب قدر پرسیدند. امام برخاست و پس از حمد و ثناى خداوند چنین فرمود: از من در باره شب قدر پرسیدید، از شما پنهان نمى‏کنم که من هم نمى‏دانم کدام شب از رمضان است. ولى بدانید هر کس که ماه رمضان را درک کند و سالم باشد باید روزه بگیرد و بخشى از شب را نماز گزارد و بر نمازهاى واجب خود مواظبت بیشتر کند و به نماز جمعه حاضر شود و بامداد عید فطر در نماز عید شرکت کند. همانا هر که شب قدر را درک کند  جایزه پروردگار را دریافت کرده است. (روضه الواعظین‌ ،557)  اینگونه با مراقبت از تمام شب های ماه مبارک می‌توان به درک شب قدر نایل شد و از برکات آن بهره‌جست.

روایت دیگری وجود دارد که بر اساس آن می‌توان هر یک از سه شب را دخیل در شب قدر دانست، بدین صورت که دو شب نوزدهم و بیست و یکم را به عنوان مقدمه و زمینه ساز شب بیست سوم بوده و در نهایت سرنوشت آدمی در شب بیست و سوم رقم می‌خورد. با این حال به طور قطع نمی‌توان گفت شب قدر، شب بیست و سوم است.

امام صادق علیه السّلام فرمود: در شب نوزدهم ماه رمضان، تقدیر و در شب بیست و یکم قضا، و در شب بیست و سوّم ابرام حوادث و وقایعى است که تا چنین شبها از سال آینده رخ مى‏دهد. و خداى عزّ و جلّ قادر است که هر چه بخواهد در باره خلق خود انجام دهد. (من لا یحضره الفقیه، 501 )

شاید بتوان یکی از دلایلی عدم تعیین دقیق شب قدر را بهره جستن از برکات شب‌های دیگر ماه مبارک دانست تا به بهانه شب قدر چندین شب دیگر را در جهت رضای پروردگار خویش به تهجد پرداخت و صفحه دل را برای درک آن شب عزیز پاک و روشن کرد. چه شود اگر آدمی دو شب بیشتر در جهت لقاء آن ذات باری تعالی چشم بر هم ننهد و عبادت را پیشه خویش سازد.

 

احتمال قدر بودن کدام شب قوی‌تر است؟

در روایات متعددی شب بیست و سوم ماه رمضان را به احتمال بیشتری قدر دانسته‌اند. منقول است از سفیان که گفت به حضرت امام جعفر صادق صلوات اللَّه علیه عرض کردم که آن شبهایى که در ماه مبارک رمضان امیدوارى‏ها در آن هست کدامین شبهاست؟ حضرت فرمودند که شب نوزدهم و شب بیست و یکم و شب بیست و سیم است . عرض نمودم که اگر کسى را سستى دست دهد یا مرضى یا مانعى، از این سه شب کدام یک محل اعتمادند؟ حضرت فرمودند که آن شب بیست و سیم است. (لوامع صاحبقرانى، 598)   

شیعه و اهل سنت روایت کرده‏اند عبد اللّه انیس انصارى (جهنىّ) به رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله گفت: منزل من از مدینه دور است شبى را امر کنید که در آن داخل مدینه شوم. حضرت شب بیست و سوم را امر فرمودند. لذا آن شب را شب جهنى میخواندند.( قاموس قرآن،252)

بنابراین به احتمال قوی شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان را می‌توان شب قدر دانست، امید است بتوان با استعانت از خداوند متعال به درک این شب نایل گشت و از ثمرمات وجودی آن بهره مند شد.

 

 

 

 

منابع:

1)‌ روضة الواعضین،فتال نیشابوری، ترجمه مهدوی دامغانی

2)‌ من لا یحضره الفقیه، ترجمه غفارى، على اکبر ومحمد جواد و بلاغى، صدر

3)‌ لوامع صاحبقرانى مشهور به شرح فقیه‏، مجلسى، محمدتقى بن مقصودعلى

4) مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی

 

در شب قدر چه روی می‌دهد؟

 

در این شب، حوادث و اتفاقات مانند مرگ و زندگی، سعادت و شقاوت، رزق و روزی و … برای انسان ها و حوادث طبیعی جاری شدن سیل، وقوع زمین لرزه و … در رابطه با سایر کاینات معین و مشخص می‌گردد. خداوند متعال می‌فرماید: در آن شب هر حادثه‌ای که باید واقع شود خصوصیاتش مشخص و معین می‌شود.

 

 

در طول سال، زمان هایی وجود دارد که به واسطه عنایت و توجه خداوند و اثراتی که بر این زمان ها مقرر شده یا اتفاقاتی که در آنها روی داده یا می‌دهد، دارای شرافت و عظمت ویژه‌ای هستند. یکی از این زمان ها شب قدر است. در آیین اسلام، این شب با ارزش‌ترین و برترین شب در طول سال است. اهمیت این شب تا حدی است که نه تنها آیات مختلفی از سور قرآن کریم درمورد خصوصیات این شب نازل شده، بلکه سوره‌ای مستقل نیز به این نام و در خصوص شب قدر در قرآن کریم وجود دارد.

برای بیان روشنتر اهمیت این شب، می‌توان دو دسته آیات قرآنی که درباره این شب نازل شده‌اند را در نظر گرفت.

الف - دسته‌ای از این آیات به بیان عظمت و شرافت فوق‌العاده این شب می‌پردازند : از دیدگاه قرآن کریم عظمت و شرافت این شب آن قدر والاست که خداوند می‌گوید: و تو چه می‌دانی شب قدر چیست؟1 شب قدر به دلیل رحمتی که از جانب پروردگار در آن نازل می شود، بر هزار ماه برتری دارد.2 و این مدت، (حدود) سی هزار شب و در واقع هشتاد و اندی سال و مساوی با عمر طولانی یک انسان است. بنابراین، درک یک بارِ شب قدر و بهره برداری از برکات و فیوضات آن، بر عمر طولانیِ انسانی که به واسطه غفلت و بی خبری، از الطاف خاص الهی محروم شده ترجیح و برتری دارد.

ب- در دسته دوم از آیات قرآن کریم، خداوند به بیان خصوصیات و اثرات این شب می پردازند : به عنوان نمونه این شب شبی «مبارک» خوانده شده است.3 مبارک به معنای پرخیر و برکت است و به کار بردن این تعبیر در خصوص شب قدر به این مفهوم است که این شب بلند مرتبه، گنجایش و ظرفیت خیر کثیری را دارد. تا حدی که به تصریح آیات قرآن کریم، نزول قرآن در این شب صورت گرفته است.4 همچنین به سبب خیر و برکت فراوان در این شب، رحمت و مغفرت خداوند به سوی بندگان نازل می‌شود. از دیگر اثرات مهم شب قدر می‌توان به عدم صدور عذاب در این شب و در امان بودن بندگان از عقوبتهای الهی5، اشاره کرد. چرا که خداوند صراحتاً سرتاسر این شب، از لحظه آغاز تا سپیده دم آن را سرشار از "سلامت”‌ می‌خواند.6

 

در شب قدر چه روی می‌دهد؟

در این شب، حوادث و اتفاقات مانند مرگ و زندگی، سعادت و شقاوت، رزق و روزی و … برای انسان ها و حوادث طبیعی جاری شدن سیل، وقوع زمین لرزه و … در رابطه با سایر کاینات معین و مشخص می‌گردد. خداوند متعال می‌فرماید: در آن شب هر حادثه‌ای که باید واقع شود خصوصیاتش مشخص و معین می‌شود. 7

در روایتی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که فرمودند: سنجش مقدّرات در شب نوزدهم، استوار کردن آن در شب بیست و یکم، و امضای آن در شب بیست و سوم است»8

تقدیراتی که در شب قدر مشخص می‌شود را می‌توان به دو قسمت تقسیم کرد : تقدیراتی که اختیار ما در آن ها مۆثر است مثل سرنوشت انسان. دیگری اموری که اختیار ما در آن ها تأثیر مستقیم ندارد مانند حوادث طبیعی و اموری که مربوط به ما هستند ولی به خواست و اراده مستقیم ما نیستند مثل مرگ. تقدیر این امور به منزله سلب اختیار از انسان ها و انجام کارها از روی جبر نیست زیرا اولاً این تقدیرات به وسیله اسباب و وسایلی که به اختیار انسان وابسته است چه بعد از تقدیر و چه قبل از تقدیر قابل تغییر است. (نظیر دعا در شب قدر و درخواست تقدیر) ثانیاً تقدیرات ما انسانها اساساً به صورت مشروط برایمان معین می‌گردد که محقق شدن آن کاملاً بستگی به اختیار و انتخاب انسان دارد. به عنوان مثال برای ما تقدیر می‌شود که اگر برای قبول شدن در امتحانات تلاش کردیم و مطالعه کردیم به فلان نتیجه خواهیم رسید و اگر تلاش نکردیم به فلان نتیجه خواهیم رسید و این ما هستیم که با انتخاب خود نتیجه‌ای را برای خود رقم می‌زنیم.

 

شب قدر با گذر زمان به طور مستمر تکرار می‌شود و وقایع گوناگون آن (نظیر نزول ملائک، تقدیر امور و …) نیز هم اکنون به وقوع می‌پیوندد.

 

علت نزول ملائک در شب قدر

می‌توان نزول ملائک را از نظر هدفی که در نزول خود دنبال می‌کنند به دو دسته تقسیم کرد :

ملائک نازل می‌شوند تا امر و فرمانی از فرامین الهی را که به آنها محول می‌گردد، اجرا نمایند؛ نظیر نزول ملائک برای گرفتن جان افراد و یا جهت اجرای عذاب الهی نظیر آنچه که در مورد قوم لوط به وقوع پیوست.9

نوع دیگر نزول فرشتگان الهی، فرود آمدن آنان به منظور ابلاغ و رساندن پیام خداوند است.

نزول ملائک در شب قدر طبق آیه 4 سوره قدر برای نزول فرامین الهی است. ملائک در قبال این فرامین مأموریت اجرای آنها را ندارند، بلکه باید آنها را نازل کنند.

 

نزول ملائک به کدامین مقصد؟

تنها کسی که در صدر اسلام محل نزول ملائک بوده و پیغامهای الهی را دریافت می‌کرده، وجود مقدس پیامبر اکرم حضرت محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم) بودند؛ اما از آن جا که نزول ملائک در شب قدر و آوردن تقدیر امور، امری استمراری و کار هر ساله است؛ بنابراین به دوران حیات نبی اکرم محدود نمی‌شود.

بعد از پیامبر مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم)، تاکنون جز افرادی محدود، کسی ادعایی مبنی بر این که ملائک در شب قدر بر او نازل می‌شوند، نکرده است. چرا که صحت ادعای مدعی در این زمینه با چند سۆال ساده در مورد اتفاقات آینده و جزئیات آن از سوی مردم هم‌عصر او معلوم می‌شده است. اینان همان کسانی هستند که شیعیان به امامت آنها معتقدند؛ جانشینان پیامبر و نمایندگان خداوند بر روی زمین؛ علی و یازده فرزند معصوم از نسل او. در عصر حاضر نیز هر ساله در شب قدر، فرشتگان الهی بر وجود امام عصر، امام مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) نازل می‌شوند. 

سیاهه همه را یکجا به صاحبِ زمین تحویل می دهند.

پیشوای جهان تشیّع، حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) می فرمایند: آن شب، شب قدر است که خداوند نام حاجیان و زائران خانه اش را در آن شب، ثبت می کند و آنچه از اطاعت و گناه و مرگ و زندگی و حوادثی که در شب و روز و سال، رخ می دهد سیاهه همه را یکجا تحویل صاحبِ زمین می دهد. راوی می پرسد: صاحب زمین چه کسی است؟ می فرماید: «صاحبکم». یعنی ولیّ امر و سرپرست شما. و مقصود از آن، وجود مبارک حضرت ولی عصر(عج الله فرجه الشریف) است؛ که فهرست تمام این حوادث به ایشان عرضه شود.

 

ای کاش تا توانم بر عهد خود بمانم

شرمنده ‏ام ز مهدی و ز درگهت الهی

تا در کفت اسیرم قرآن به سر بگیرم

چون بگذرم ز قرآن اُفتم به کوره راهی

 

پی نوشت ها:

1- سوره قدر، آیه 2.

2-سوره قدر، آیه 3.

3-سوره دخان،‌آیه 3.

4-سوره قدر، آیه 3 و سوره دخان ، آیه 3.

5- به وضوح چنین عقوبتهایی به واسطه اعمال ناشایست خود مردم و بر طبق وعده و سنت های الهی صادر می‌شود.

6-  سوره قدر، آیه 5.

7- سوره دخان ، آیه 4.

8- گزیده كافى، ج‏3، ص: 195.

9- سوره هود ، آیات 75 و 76.

 

منبع : تبیان