امام جواد (ع) هنگام شهادت پدرش هفت یا نه ساله بود و امام رضا (ع) قبل از شهادت او را جانشین خود معرفی نمود.
- با نگاهی موشکافانه به مقام والای امامت درمییابیم هر شخصی لیاقت قرار گرفتن در چنین جایگاهی را ندارد. مرتبه اعلای روحی، ظرفیت ارتباط با عوالم غیبی، دریافت علوم و نگهداری آنها و از سويی دیگر هوش سرشار و عصمت از خطا و اشتباه از ویژگیهای ولی خدا مسحوب میشود.
- سؤال اساسی این است که آیا مقام ولایت و امامت را میتوان به کودکی سپرد که هنوز به سن بلوغ نرسیده است و آیا او میتواند سکاندار هدایت عالم باشد؟
- با اينكه امامان شیعه در هیچ مکتبي درس نخواندند؛ اما در آثار تاریخنگاران سدههای مختلف واژه «نمیدانم» در مورد امامان شیعه ثبت نشده است. حضرت رسول (ص) در روایتی جالب میفرماید: «آگاه باشید نیکان خاندان من و پاکترین تبار من در کوچکی خردمندترین مردم و در بزرگی داناترین ایشان هستند پس به آنها نیاموزید که داناترین شمایند».1
علم امام موهبتی الهی است که سن و سال در آن نقشی ندارد. ابنحجر هیتمی دانشمند اهلتسنن و شاخصی مسلک میگوید: مأمون، امام جواد (ع) را به دامادی انتخاب کرد؛ زیرا با وجود کمی سن از نظر علم و آگاهی و حلم بر همه دانشمندان برتری داشت.2
معصتم عباسی یک معلم ناصبی به نام جنیدی، عالم روزگار خود را برای آموزش امام جواد (ع) قرار داد تا بتواند بر او تأثیر عقیدتی بگذارد. در آن زمان جواد الائمه (ع) 6 سال و اندی بیشتر نداشت. روزی والی شهر از جنیدی پرسید: کودکی که در حال تربیت او هستی چگونه است؟ جنیدی جواب داد: این کودک؟ چرا نمیگویی این پیر؟ به خدا قسم سخنی در ادبیات میگویم و گمان میکنم که تنها من به آن مطلب رسیدهام امّا آن کودک بابها و بخشهای جدیدی مطرح میکند که من از او استفاده میکنم. مردم میپندارند که من آموزگار او هستم در حالی که به خدا سوگند من از او دانش میآموزم. این کودک خردسال که پدرش در عراق رحلت کرده و او در مدینه در میان کنیزان سیاه پوست رشد یافته از کجا این همه دانش را فرا گرفته است.
- امام جواد (ع) دریای علم و آگاهی خود را از كجا دریافت کرده است؟
برای خداوند که از قدرت و حکمت بیپایان برخوردار است، عطا كردن «نبوت یا امامت» به یک کودک ساده است. حضرت عیسی (ع) در گهواره این گونه سخن گفت: من بنده خدا هستم که به من کتاب داده و مرا پیامبر خدا قرار داده است.4 به تعبیر زیبای عطار نیشابوری «طفل را در مهد پیغامبر کند و از همه پیرانش بالغتر کند» پس امامت در سن کودکی جای شگفتی ندارد. امام رضا (ع) میفرماید: «هنگامی که خدای متعال کسی را برای مردم برمیگزیند به او سعه صدر عطا میکند تا برای جواب از هیچ سؤالی در نماند و در تشخیص حق سرگردان نشود و خداوند متعال این خصلتها را به او میدهد تا حجّت بر بندگانش باشد و این بخشش را بر هر کس بخواهد میدهد».5
- امام رضا (ع) در جواب صفوان یحیی كه سؤال کرد مگر میشود فرزندنتان جواد با این سن کم امام بعد از شما باشد فرمود: «چه مانعی دارد؟ مگر عیسی بنمریم در خردسالی به پیامبری نرسید؟ مقام امامت هم مانند مقام پیامبری است».6
- علم امامان بالغ و غیربالغ با چه وسیلهای به آنها اضافه میشده است؟
بدون شک امام جواد (ع) علم خود را که همان علم پیامبر (ص) است از پدر گرامیشان دریافت نمودهاند. امّا علوم اهلبیت (ع م) منحصر به آنچه از پیامبر اکرم (ص) با واسطه یا بیواسطه شنیده بودند نیست؛ بلکه ایشان از الهام و تحدیث نیز بهره میبردند.7 حسن بنیحیای مدائنی از امام صادق (ع) پرسید: هنگامی که سؤالی از امام میشود چگونه جواب میدهد؟ فرمود: «گاهی به او الهام میشود و گاهی از فرشته میشنود و گاهی هر دو». همچنین در جايی دیگر حضرت فرمودند: «هر گاه امام بخواهد چیزی را بداند خدای متعال او را آگاه میسازد».8
پينوشت:
1. شيخ صدوق؛ عیون اخبار الرضا؛ قم: مؤسسه آلالبيت (1388)؛ ج1، ص204.
2. هیتمی، ابنحجر؛ صواعق المحرقه؛ ص205.
3. مسعودي؛ اثبات الوصيه؛ ص94.
4. مریم: 30.
5. كليني، محمد بنيعقوب ؛ اصول کافی؛ ج1، ص198.
6. مسعودی؛ اثبات الوصیّه؛ ص411.
7. كليني، محمد بنيعقوب؛ اصول کافی؛ کتاب الحجه، ص264.
8. همان؛ ج1، ص285.