محیط زیست خلیج فارس(قسمت چهارم)

راضیه زارع،دکتر محمود ترابیان، دکترخسروموحد،ابوذر زارع

1-    دانشگاه آزاد اسلامی، واحدیزد ،گروه معماری،یزد، ایران

2-    استادیاروعضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی

3-    استادیاروعضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی 

4-    دانشگاه آزاد اسلامی، واحدداریون ،باشگاه پژوهشگران جوان، شیراز، ایران

در (قسمت اول)با محیط زیست در درون معنای اکولوژی بنیادی ترین مفهوم این است که سخن درباره یک فضای فرهنگی است که در این غضا همه چیز با همه چیز مربوط می شود .این فضا "محیط زیست"است.(قسمت دوم)همان گونه که محیط جهانی در میان نقاط و مردم دور از هم ، شبکه های جهانی روابط اجتماعی اقتصادی می آفرینند ، محیط دهکده جهانی نیز بیانگر سطح دیگری از رابطه متقابل میام مردم ومکان های دور ذز هم است.(قسمت سوم) صدف های مروارید ساز به قدری در خلیخ فارس زیاد بودند که با چشم دیده می شدند.آشنا شدید و حال قسمت چهارم این مقاله:

تهدیدات ناشی از آلودگی

ریخته شدن بیش از 5 تن نفت خام به خلیج فارس ، سبب مرگ ونابودی گیاهان واکوسیستم ساحل این دریا شده وزندگی بسیاری از موجودات ساکن آنها را در معرض نابودی قرار داده است ساخت اسکله های نفتی وافزایش غلظت آب سبب مرگ مرجانهای دریایی و دلفین ها می شود(27)نسل بعضی از کوسه ها منقرض شه است و لاک پشتهاا به دلیل رعایت نکردن استانداردهای شیلات ، در معرض  خطر جدی قرار دارند(29)   همه ساله در نتیجه فعالیت های معمولی کشتی رانان حوادث وتخلیه غیر قانونی در حدود600هزار تن نفت وروغن وارد اقیانوس ها می شود(10)

نابودی مرجانها

پوشش های مرجانی که پس از جنگل ها دومین ثروت زیستی محسوب می شوند به شدت در حال نابودی اند میزان نابودی مرجان ها که در سال 1992 حدود 10درصد برآورد شده بود .امروزه به بیش از 25 درصد رسیده است وپیش بینی می شود تا سال 2010به 40درصد برسد(حسن آقایی،1382،23)بیشتر مرجانها به دلیل اتکایی  بیشتر مرجانها به دلیل اتکایی که به "زوگزانتل "ها (بافته های گیاهی کوچک) دارند نظیر گیاهان نیازمند آفتاب برای فتوسنتز هستند و تنها در آب های شفاف روش و کم عمق می توانند زندگی کنند(17) اگرچه مرجانها چند دشمن طبیعی  مثل طوطی ماهی و ستاره دریایی تیغ تاج دارند ، اما فعالیت آدمی، بزرگترین تهدید برای سنگ رشته های مرجانی است. خلیج فارس یکی از زیستگاههای مرجان دریایی است که طی چند سال اخیر ، به دلیل صد بی رویه مرجانها توسط غواصان و افراد سود جو و فروش آنها مورد تهدید جدی واقع شده است .احداث اسکله های نفتی باراندازها و به دنبال آن ، افزایش غلظت آب ، موجب نابودی وخفه شدن مرجان ها در خلیج فارس می شود، به طوری که این موجودات دیگر قادر نیستند غذای خود را تامین کنند.تمام مرجانهای اطراف جزیره قشم بر اثر توسعه شهری و ورود فاضلاب های شهری به آب دریا، دچار مرگ تدریجی شده اند(12)

نابودی جنگل های حرا

"مانگروها "ی ایرانی که در حاشیه ساحلی استان های بوشهر ، هرمزگان و خلیج گواتر سیستان و بلوچستان واقع شده است ،به دلیل بی توجهی به ملاحظات زیست محیطی در پروژه های اختصاصی ، در معرض نابودی کامل قرار دارد.این تخریب وتهدید بیش از هر منطقه ی دیگری در" خلیج نایبند" در"عسلویه" به چشم می خورد که به دلیل ساخت وسازهای منطقه پروژه های اقتصادی پارس جنوبی در آستانه ی بحران قرار گرفته .علاوه برآن، پسماندهای صنعتی وآلودگی ناشی از نفت کش هاست که از طریق دریا وارد خلیج نایبند و در نهایت خورها می شود و سلامت در ختان حرا را به خطر می اندازد(28) ( این درختان نقش مهمی در ایجاد  پناهگاه برای جانوران دریایی دارند و مقدار زیادی ماده ی آلی تولید می کنند که به عنوان غذا مصرف می شود . هرساله بیش از یک تن برگ مانگرو از هر هکتار جنگل مانگرو تولید می شود(18) که منبع غذای ثابتی برای جرچنگ ها ، میگوها و برخی از ماهیان هستند.سیاری از ماهیان بزرگ برای تفذیه از حیوانات کوچکتر  در میان مانگروها زندگی می کنند.این جنگل ها معمولا در گل پهنه های حوزه های حشره خیزی می رویند که بسیاری از مردم ارزش زیادی برای حفظ آن قایل نیستند ودر نتیجه ، حوضه های مانگرو غالبا به زباله دان هایی تبدیل می شوند و یا این درختان را قطع می کنند و با خشک کردن زمین ، برای خانه سازی و دیگر کارهای عمرانی از آن استفاده می کنند.مانگروها به خاطر فعالیت های انسانی به صورت غیر مستقیم در خطر هستند.(19)

مهم ترین آسیب های محیط زیست خلیج فارس

وقوع جنگ و تردد ناوهای جنگی

یکی از مهم ترین آسیب های محیط زیست خلیج فارس ، وقوع جنگ و فعالیتهای نظامی است . در زمان وقوع جنگ امکان سوء استفاده و تخریب محیط زیست علیه بشریت بیش از سایزر زمانهاست .در شرایط جنگی پایبندی دولتها به کنوانسیون ها واعمال نظارت آمیز سازمانها کاهش می یابد و عملا جنبه اجرایی پیدا نمی کند .به طور نمونه در جریان تهاجم  عراق به کویت در 2اوت 1990، نیروهای متحدین به رهبری ایالات متحده آمریکا مساعی جدی به کار نبردند تا پیشاپیش به نیروهای نظامی عراق هشدار دهند که آتش زدن چاهها ، جنایت تلقی می شود و در صورت اجرا مسولیت شخصی متوجه آنان خواهد بود.در هیچ یک  از میلیونها اوراق تبلیغاتی که در عراق  فروریخته شد ، به مساله ضرورت حفاظت از محیط زیست اشاره نگردید.دو دلیل برای توضیح این موضوع ارایه شده است:1- حفظ محیط زیست خلیج فارس در اصل به عنوان دلیل پیشگیری از جنگ مطرح شده بود، اما کسانی که نگرانیههای زیست محیطی را دنبال می کردند، نتوانستند پیشنهادهای عملی وملموس عرضهکنند تا در صورت وقوع جنگ ، دامنه آن را حداقل محدود نگه دارند2- نیروهای متحدین به ویژه ایالات متححده آمریکا بیش از نگرانی در مورد سلامت ساکنان و محیط زیست منطقه، نگران تهدیدهایی بودندکه زندگی و تندرستی را به خطر می انداخت.این نگرانیها بیشتر از ناحیه سلاحهای شیمیایی و گازهای سمی بود.به هر تقدیر ، ملاحظات زیست محیطی در زمان جنگ در اولویت برنامه های دولتهای درگیر قرار نداشت.( 4) دولت عراق با وجود صراحت مفاد موافقت نامه های انماد و پروتکل 1977 ژنومبنی برممنوعیت استفاده از روشها ووسایلی که به عمد یا احتمالی سبب صدمات شدید، وسیع و دراز مدت به محیط زیست طبیعی می شود، طبق یک برنامه از پیش طراحی شده ممنوعیت استفاده از روشها و وسایلی که به عمد یا احتمالی سبب صدمات شدید ، وسیع و دراز مدت به محیط زیست ممنوعیت استفاده از روشها ووسایلی که به عمد یا احتمالی سبب صدمات شدید، وسیع و دراز مدت به محیط زیست طبیعی می شود .طبق یک برنامه از پیش طراحی شده مقادیر زیادی نفت از طریق لوله به خلیج فارس سرازیر کرد و لکه هایی 10تا100 برابر بزرگتر از فاجعه دوالدز، پدید آورد. سپری شدن سه دهه جنگ در منطقه و استقرار انواع مختلف ادوات و تجهیزات سنگین نظامی از جمله مینهای دریایی ، ناوها و زیر دریاییهای اتمی نه تنها آسیب جدی به اکوسیستم خلیج فتارس وارد کرده است بلکه بهداشت عمومی وپاکیزگی هوای منطقه را به عنوان یکی از نیازهای طبیعی انسانها به خطر انداخت .در زمان جنگ هشت ساله ایران وعراق در فاصله سالهای 1367-1359 وکشیده شدن دامنه نبرد به آبهای خلیج فارس ، نیروهای عراقی در کمتر از سه سال 341 فروند کشتی نظامی  وغیر نظامی را مورد هدف قرار دادند که طبق برخی برآوردها معادل 2تا 4 میلیون بشکه نفت به دریا ریخته شد و تعداد زیادی از این کشتی ها در دریا غرق گردید .( 14) .تخمین زده شد است که میزان گاز کربنیک نشریافته در این مدت حدود 300میلیون تن بوده باشد که برابر با 1.5 درصد کلیه تخلیه سالانه این گاز در جهان به علت استفاده از سوختهای سفیلی است.