قضاوت کردن کار هر کسی نیست !

به گزارش تنویر ، انسان‌ها در همه زمان‌ها درصدد خوب ارتباط برقرار كردن با همنوع خود بوده‌اند. اصلاح روابط انساني يكي از مقوله‌هاي جدي در مفاهيم اخلاقي، در مباحث روانشناسي خصوصاً روانشناسي ارتباط، در سلسله‌بحث‌هاي مديريتي، تربيتي، جامعه‌شناسي، حقوقي و سياسي و... بوده است. از جمله مواردي كه باعث مي‌شود ارتباط انسان‌ها از آن ارتباط ناب و خالص و زيباي انساني و ديني دور شود، سريع‌القضاوت بودن است. زود قضاوت كردن يكي از آفت‌هاي جدي ارتباط است. حكايت از نوعي جهالت دارد. نشانه ظاهر‌بيني و سطحي‌نگري فرد و نيز نشانه عدم‌پختگي عقل و خام بودن شخص است. همچنان كه بر اساس قاعده «العجله من الشيطان» در قضاوت عجولانه رشحاتي از دسايس شيطان نيز پيداست. از طرفي عجله در قضاوت از نوعي خودخواهي و تكبر فرد نشئت مي‌گيرد و ممكن است عامل بسياري از گناهاني مثل غيبت، تهمت، تمسخر و... باشد.

حضرت عيسي(ع) مي‌فرمايد: «خوشا به حال آن كسي كه بينش يا بينايي‌اش در دلش باشد و نه در چشمش»، چنين برداشت مي‌شود كه يكي از عوامل سعادت انسان‌ها ژرف‌انديشي و عميق بودن در گفتار و رفتارشان است و دوري و اجتناب از سطحي‌نگري و ظاهر‌بيني است و الا صرف ديدن با چشم كه بينش نيست، يك رؤيت سطحي را حيوانات هم دارند و شكي نداريم كه ژرف‌انديشي و عمق‌بخشي در قضاوت يكي از نشانه‌هاي عقل كامل است.


شتابزده عمل كردن در قضاوت، ارتباط‌هاي صميمي را خدشه‌دار مي‌كند و اين چيزي است كه در روانشناسي ارتباط از آن بحث شده است. ارتباط صميمانه در مباحث زناشويي موجب قوام‌بخشي در نظام خانواده است و وقتي زن و مرد قضاوت‌هاي پخته و با صبر و حوصله داشته باشند صميميت آنها هم قوت و رنگ و بوي بيشتري به خود مي‌گيرد. در مديريت، قضاوت عجولانه در مورد افراد بزرگ‌ترين آفت براي يك مدير و سازمان متبوعش است.


قدري صبوري و بررسي بيشتر از مشكلات ناشي از قضاوت عجولانه جلوگيري مي‌كند. گاهي قضاوت بدون صبر و حوصله مدير ممكن است سرنوشت كارمند يا ارباب‌رجوعش را عوض كند كه ضربه محكمي به آينده فرد وارد مي‌شود. وقتي قضاوت عجولانه نشئت گرفته از جهالت، خامي و عدم‌پختگي عقل، ظاهربيني و سطحي‌نگري و بر پايه مجموعه‌اي از فرضيات نيمه‌درست و گمانه‌زني‌هاي ناپخته باشد، بي‌شك موجب تحقير، تمسخر و گاهي موجب غيبت يا تهمت فرد مقابل مي‌شود، بنابراين از منظر اخلاقي به شدت مذموم است.


از منظر روانشناسي هم قضاوت عجولانه و شتابزده آرامش فكري و رواني فرد را كاهش مي‌دهد و بهداشت رواني را نيز مختل مي‌كند. فرض كنيد نيمه‌هاي شب تلفن به صدا در‌مي‌آيد، فردي را در نظر بگيريد كه مي‌خواهد گوشي تلفن را بردارد و كاملاً فكر خود را آزاد مي‌كند، هيچ‌گونه قضاوتي نمي‌كند و به عبارتي قضاوت را معلق مي‌كند، احتمال‌ها را در نظر مي‌گيرد و در‌ نتيجه با آرامش گوشي تلفن را بر‌مي‌دارد و... اولين اثر اين گونه رفتار اين است كه نه در ذهن خود و نه در زبانش هرگز به شخصي حرف نامربوط نمي‌زند، احياناً غيبت يا تهمتي از زبان او صادر نمي‌شود، با آرامش خود به سلامت خود كمك مي‌كند و مهم‌تر از همه آثار اينكه تصميم درست و منطقي خواهد گرفت.


كارشناسان مسائل سياسي در بحث ويژگي يك تحليلگر سياسي بيان كرد‌ه‌اند كه يك تحليلگر سياسي لزوماً بايد از قضاوت عجولانه در يك جريان سياسي جداً پرهيز كند. قضاوت شتابزده او ممكن است جريان فكري جامعه را به انحراف بكشاند. يك قاضي در قضاوتش نبايد عجول باشد، خيلي بايد احتياط و صبر و حوصله داشته باشد، تمام ادله را خوب بررسي كند آن وقت حكم كند، سرنوشت‌هاي خيلي از افراد و خانواده‌ها، عرض‌ها و آبروها بستگي به قضاوت قاضي دارد، لذا قضاوت عجولانه او نه تنها يك آفت است بلكه گناه و معصيت محسوب مي‌شود. قرآن كريم ما را از قضاوت‌هاي عجولانه نهي مي‌كند: «‌اي كساني كه ايمان آورده‌ايد اگر فاسقي براي شما خبري آورد تحقيق كنيد مبادا ناآگاهانه به گروهي آسيب رسانيد پس از كرده خود پشيمان شويد.» تحقيق و بررسي، تأمل و تفكر، صبر و حوصله در موقع شنيدن يك خبر از فرد فاسق و شتابزده عمل نكردن و عجولانه قضاوت نكردن يكي از دستورات مهم قرآن براي هر مؤمن است. بي‌شك امروزه در مقوله شبكه‌هاي مجازي كه خبرهاي متنوع و متعددي رد و بدل مي‌شود، توجه جدي به دستور نوراني قرآن كريم بايد مطمح نظر همه ما باشد. در اينجا چند راه حل براي پرهيز از پيشداوري و قضاوت‌هاي عجولانه مطرح مي‌كنيم:

1- درباره افعال و اعمال صادر شده از ديگران احتمالات متعددي را در نظر بگيريم.

2- ظاهر‌بين و سطحي‌نگر نباشيم بلكه توجه داشته باشيم كه هر فعلي، هر رفتاري و هر گفتاري داراي عمق بسياري است كه در بردارنده علل و عوامل مختلفي است.


3- قبل از اينكه عيوب ديگران را ببينيم عيوب خود را وارسي كنيم و درصدد حل آن عيوب باشيم.

 
4- توجه داشته باشيم كه قضاوت عجولانه ممكن است  باعث خدشه در مال و اموال و عرض و آبروي ديگران شود و سرنوشت آنها را تغيير دهد. آن وقت علاوه بر پشيماني بايد درصدد جبران اين خسارت باشيم.

5- صبر و حوصله و تحمل خود را در هر چيز بالا ببريم. اصولاً يكي از عوامل قضاوت عجولانه كم‌حوصلگي و كم‌صبري فرد است و تحمل و صبر، حوصله و سعه صدر داشتن يكي از نشانه‌هاي مؤمن است.


6-  وقتي آفات پيشداوري و شتابزدگي در قضاوت را دانستيم پس بايد از قضاوت‌هاي عجولانه ديگران نيز جلوگيري كنيم كه مصداق امر به معروف و نهي از منكر است.


7- توجه داشته باشيم كه زود قضاوت نكردن يك دستور قرآني است و نيز در روايات هم از آن نهي شده است.


8- با شناخت درست افراد و شخصيت‌ها مي‌توان از بسياري از قضاوت‌هاي عجولانه جلوگيري كرد.

 
9- فكر خود را آزاد كنيد، هرگونه قضاوت را از ذهن دور كنيد و با آرامش و طمأنينه و صبر و حوصله شروع كنيد به بررسي كردن.


10- يادمان باشد كه گاهي قضاوت عجولانه موجب غيبت و تهمت مي‌شود و غيبت حرام است و آبروي فرد را مي‌ريزد و اين در حالي است كه امام صادق(ع) مي‌فرمايند: «آبرو و احترام مؤمن از خانه كعبه هم بالاتر است» و فراموش نكنيم كه در روايات منقول از اهل‌بيت(ع) آمده است: «الغيبه اشد من الزنا».


11- انعطاف‌پذير باشيم و اشتباهمان را بپذيريم.

 
12- صحبت كردن با فردي كه درباره‌اش قضاوت كرده‌ايم راه‌حل بسيار مناسبي است براي اين است كه ذهنيت‌هاي خودمان را پاك كنيم و حقايق را بفهميم، لذا از صحبت با چنين افرادي باكي نداشته باشيم و اتفاقاً به آن افتخار كنيم.

 
13- اگر زود قضاوت كرديم از عذرخواهي كردن پروا نداشته باشيم. با افتخار از طرف مقابل عذرخواهي كنيد، تواضع به خرج دهيد كه عزت در تواضع است.


14- براي درمان اين آفت از دعا و نيايش و توسل به اهل‌بيت‌(ع) غافل نباشيم.


15- انتظارات خود را از ديگران به صفر برسانيم. اگر ما تمرين كنيم كه هيچ‌گونه انتظار احترامي يا كمكي از ديگران نداشته باشيم در نتيجه در صورت بروز هر رفتاري نسبت به خودمان راحت كنار مي‌آييم.


16- اين سؤال‌ را هميشه از خود بپرسيم كه اصلاً اين مسئله به من چه ارتباطي دارد؟


17- اگر احياناً زود قضاوت كرديم، سريع پشيمان شويم و درصدد جبران آن باشيم و از توبه و انابه به درگاه باريتعالي غافل نباشيم.