بازخوانی مدیریت جنگ در آزادسازی خرمشهر

در حالی که اشغال خرمشهر توسط عراق به عنوان آخرین و مهم ترین برگ برنده این کشور برای وادار ساختن ایران به شرکت در هر گونه مذاکرات صلح تلقی می شد، آزاد سازی این شهر می‌توانست سمبل تحمیل اراده سیاسی جمهوری اسلامی بر متجاوز و اثبات برتری نظامی‌اش باشد.

بر همین اساس، با توجه به این که منطقه عمومی غرب کارون آخرین منطقه مهمی بود که هم چنان در اشغال عراق قرار داشت، از یک سو فرماندهان نظامی ایران برای انجام عملیات در این منطقه اشتراک نظر داشتند، و از سوی دیگر عراق نیز که طراحی عملیات آزادسازی خرمشهر را پس از عملیات فتح المبین قطعی و مسجل می‌پنداشت، با در نظر گرفتن اهمیت این شهر و جایگاه آن در دفاع از بصره، به ضرورت حفظ این منطقه معتقد بود. از این رو، بلافاصله پس از اتمام عملیات فتح المبین، در حالی که قوای ارتش عراق در منطقه عمومی خرمشهر تقویت می‌شد، به تمام یگان‌های تحت امر قرارگاه مرکزی کربلا دستور داده شد تا ضمن بازسازی و تجدید قوا، به شناسایی و طراحی عملیات بپردازند.

دفاع پرس قصد دارد در چند قسمت عملیات "بیت المقدس" را از نظر اهداف، شرح عملیات، طرح‌ریزی عملیات بیت‌المقدس و ... را شرح دهد.

***

سوم خرداد سال 1361 یادآور یکی از حماسی‌ترین روزهای تاریخ ایران حداقل در 200 سال گذشته است. در فاصله این دو قرن به‌ جز «آزادسازی خونین‌شهر» هیچ‌گاه پیش نیامده است که شهری از خاک وطن جدا شده و با استفاده از قدرت نظامی به دامن آن برگشته باشد. فتح خرمشهر را «اسطوره مقاومت و پیروزی» جمهوری اسلامی ایران در جنگ با عراق دانسته‌اند و صدام حسین تصرف آن را «کلید دروازه بصره» اعلام کرده بود. مفسرین نظامی جهان نیز با مشاهده «دژهای مستحکم و مواضع دفاعی ارتش عراق» در شهر، آن را به «استالینگراد» تشبیه کرده بودند؛ اما چه شد که این «استالینگراد صدام حسین» در طول 24 ساعت فروریخت و به دست رزمندگان جمهوری اسلامی افتاد، شهری که ارتش عراق برای تصرف آن 35 روز با تمام قوا جنگیده بود.

آزادسازی خرمشهر حیثیت و اعتبار رزمی رزمندگان جمهوری اسلامی را در جهان افزایش داده و نتیجه این عملیات کارشناسان نظامی و دستگاه‌های تبلیغاتی جهان را وادار ساخت که به پیروزی و توانایی‌های رزمندگان حماسه‌آفرین ما اعتراف کنند. در حالی‌که اکثر یگان‌های ارتش متجاوز عراق که در این منطقه وارد عمل شده بودند در مصاف با رزمندگان خستگی‌ناپذیر ما، توان رزمی خود را از دست‌داده بود و تعداد کثیری از نیروهای دشمن کشته، زخمی و اسیر شده بودند این بار نیز متجاوز مانند عملیات فتح المبین، این شکست خفت‌بار خود را عقب‌نشینی اختیاری از منطقه و بر مبنای طرح‌های تاکتیکی خود اعلام نمود که بطلان این مدعا بیش از هرکس، برای رژیم بعث و ارتش عراق روشن است.

یکی از دلایل مهم این پیروزی به نوع ابتکارات و تاکتیک‌های اتخاذ شده در عملیات بیت‌المقدس توسط رزمندگان اسلام برمی‌گردد. اینکه این تاکتیک‌ها چه بوده‌اند و نیروهای عمل‌کننده چگونه عمل کرده‌اند، از جمله موضوعاتی است که مقاله زیر به روایت آن می‌پردازد.

** چگونگی تجاوز عراق در این منطقه

عراق در ابتدای حمله عمومی خود به ایران در تاریخ 31/6/59 لشکر 5 پیاده مکانیزه تقویت ‌شده از سپاه سوم را از محور شلمچه و با مأموریت تصرف آبادان و خرمشهر در منطقه وارد عمل نمود و اندکی بعد با ملاحظه پایداری شدید خرمشهر در مقابل تجاوز، یگان‌های دیگری از سپاه سوم عراق از سایر معابر این منطقه وارد عمل گردیده و به سمت جفیر، پادگان حمید، اهواز، سوسنگرد و حمیدیه پیشروی نمودند. پیشروی نیروهای متجاوز به ‌طرف اهواز، توسط نیروهای خودی با سرعت سد گردید و محاصره سوسنگرد نیز در هم‌ شکسته شده و این شهر آزاد گردید. بخشی از خرمشهر پس از 36 روز مقاومت دلیرانه که حماسه آن در تاریخ میهن اسلامی ثبت گردیده است به اشغال درآمد و یگان‌های متجاوز با عبور از رودخانه کارون در منطقه مارد آبادان را محاصره کرده بودند موفق به تصرف آبادان نشده و در پایان سال اول جنگ سرپل دشمن در شرق کارون با عملیات درخشان و پیروز ثامن‌الائمه (ع) (5/7/1360) نابود گردید.

** آشنایی با منطقه عملیات

در بررسی جنگ تحمیلی، به‌طورکلی می‌توان منطقه عمومی غرب استان خوزستان را به ‌عنوان یکی از صحنه‌های عملیاتی در این جنگ به سه جبهه شمالی، میانی و جنوبی تقسیم نمود. این صحنه عملیاتی دارای 300 کیلومتر عرض (از شمال تا جنوب استان) و عمق 100 کیلومتر (حدفاصل رودخانه‌های کرخه و کارون تا دجله و اروندرود رود) بود.

در سال دوم جنگ، با مشارکت نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران و یگان‌های بسیج مردمی و سپاه پاسداران به‌منظور آزادسازی مناطق اشغال‌شده توسط دشمن عملیات آفندی بزرگی را طرح‌ریزی و یکی پس از دیگری به مرحله اجرا درآوردند که با موفقیت‌های بسیار همراه بود به‌طوری‌که سرانجام متجاوز مجبور گردید اکثر مناطق شمالی را تخلیه نماید. درصحنه عملیاتی خوزستان، جبهه میانی با عملیات طریق‌القدس (آذرماه 1360) آزاد گردید و در جبهه شمالی با عملیات درخشان فتح المبین (فروردین‌ماه 1361) منطقه غرب شوش-اندیمشک از لوث وجود دشمن پاک گردید.

پس از عملیات فتح المبین، آزادسازی جبهه جنوبی (منطقه جنوب غربی اهواز تا خرمشهر) هدف نیروهای رزمنده جمهوری اسلامی ایران قرار داشت که برای وصول به این هدف، عملیات آفندی کربلا 3 طرح‌ریزی و به مرحله اجرا درآمد.

منطقه عملیاتی کربلا 3 به شکل یک چهارضلعی به‌طورکلی محدود بود از شمال به کرانه جنوبی رودخانه کرخه کور، از سمت خاور (مشرق) به رودخانه کارون، از جنوب به رودخانه اروندرود و از سمت باختر (غرب) به منطقه شرق بصره، وسعت این منطقه حدود 6000 کیلومترمربع بوده و نیروهای خودی و دشمن در یک جبهه یک‌صد و هفتاد کیلومتری در سراسر کرانه رودخانه کرخه کور (از هورالعظیم تا دب حردان) و کارون (از آب تیمور تا خرمشهر) با یکدیگر در تماس بودند. شکل کلی زمین منطقه به‌صورت بیابانی و تقریباً فاقد پستی و بلندی و عوارض مشخص بوده و عوارض حساس نظامی را به‌غیراز شهرهای کوچک و بزرگ منطقه مانند هویزه و خرمشهر، مواضع پدافندی مستحکم و خاک‌ریزهای متوالی دشمن تشکیل می‌دادند.

تمامی منطقه به خاطر شکل بیابانی آن، از دیدگاه نظامی قابل‌عبور و مرور بوده اما معابر عمده وصولی در امتداد جاده‌های ساخته‌شده در منطقه را می‌توان به شرح زیر دانست:

- معبر وصولی شرق بصره، شلمچه، خرمشهر، آبادان

- معبر وصولی شرق بصره، پاسگاه زید، ایستگاه راه‌آهن حسینیه، اهواز

- معبر وصولی شرق بصره، طلائیه، جفیر- هویزه - سوسنگرد

- معبر وصولی شرق بصره، کوشک، جفیر- پادگان حمید –اهواز